CHAPTER IV: ប្រៀបធៀបការដឹកនាំដោយ Alexander

CHAPTER IV: Why The Kingdom Of Darius, Conquered By Alexander, Did Not Rebel Against The Successors Of Alexander At His Death

ម៉េចបានជាអាណាចក្រ Darius ត្រួតត្រាដោយ Alexander មិនបេះបោរ ប្រឆាំងអ្នកស្នង Alexander ក្រោយ​ Alexander សុគត (ធៀបតួរគីមាន      សម្តេចតំណពង្សត្រកូល និងបារាំងមានសម្តេចចេញពីការបោះឆ្នោត)

The Prince by Nicolo Machiavelli

CONSIDERING the difficulties which men have had to hold a newly acquired state, some might wonder how, seeing that Alexander the Great became the master of Asia in a few years, and died whilst it was yet scarcely settled (whence it might appear reasonable that the whole empire would have rebelled), nevertheless his successors maintained themselves, and had to meet no other difficulty than that which arose among themselves from their own ambitions.

ទាក់ទងដល់ការលំបាករបស់មនុស្សជាតិក្នុងការឆ្លើយតបតម្រូវការរដ្ឋដែលទើបដណ្តើមបានថ្មីៗ​ មានអ្នកខ្លះគេឆ្ងល់ថា ពិបាកម៉េចទៅ? Alexander ជាព្រះមហាអធិរាជ ក្លាយជាអធិរាជនៅតំបន់អាស៊ីបានតែក្នុងរយៈពេលតែប៉ុន្មានឆ្នាំ បែរជាសុគតខណះដែលមិនទាន់ទាំងបានត្រួតត្រាស្រួលបួលផង (មានគេគិតថា គេចមិនផុតពីការងើបបេះបោរនៅទូទាំងបណ្តាអាណាចក្រចំណុះ) ផ្ទុយទៅវិញ បែរជាអ្នកបន្តដំណែងនៅតែរក្សាតំណែងបានដដែល គឺគ្មានការលំបាក ណាដែលធំជាងការលំបាកចេញពីចំណោមពួក អ្នកស្នងដំណែង នោះខ្លួនឯង ចេញមកពីការលោភលន់។

I answer that the principalities of which one has record are found to be governed in two different ways: either by a prince, with a body of servants, who assist him to govern the kingdom as ministers by his favour and permission; or by a prince and barons, who hold that dignity by antiquity of blood and not by the grace of the prince.

ខ្ញុំអាចឆ្លើយបានថា ក្នុងរបបរាជាណាចក្រនោះ គេរកឃើញថាមានការគ្រប់គ្រងតាម០២របៀប៖ គឺមានសម្តេច០១អង្គ និងមានក្រុមអាមាត្យ ដែលជួយគ្រប់គ្រងអាណាចក្រនោះដូចជារដ្ឋមន្រ្តីធ្វើកិច្ចការតាមការចូលចិត្តខ្លួនឯង និងធ្វើការតាមព្រះរាជអនុញ្ញាតិ ឬមួយទៀត គឺតាមបែប មានសម្តេចមួយអង្គ និងមានពួកស្តេចត្រាញ់ ដែលគិតតាមសាច់សារលោហិត តែមិនដោយសារសម្តេចនោះប្រទានមេត្តាទេ។

 Such barons have states and their own subjects, who recognize them as lords and hold them in natural affection. Those states that are governed by a prince and his servants hold their prince in more consideration, because in all the country there is no one who is recognized as superior to him, and if they yield obedience to another they do it as to a minister and official, and they do not bear him any particular affection.

ពួកស្តេចត្រាញ់ទាំងនោះគឺគេមានរដ្ឋរបស់គេផ្ទាល់ គេមានគោលដៅផ្ទាល់ រាស្រ្តនៃរដ្ឋនោះទទួលស្កាល់ស្តេចត្រាញ់នេះថាជា ព្រះ និងប្រគល់សេចក្តីស្រលាញ់អស់ពីចិត្តឲ្យទៅ ស្តេចត្រាញ់នេះ។ រដ្ឋទាំងឡាយណាគ្រប់គ្រងដោយ សម្តេចនិងរាជអាមាត្យ គេឲ្យតម្លៃលើសម្តេចគេជាង ដោយសារថា រាស្រ្តទាំងនគរគេមិនគិតថា គ្មានអ្នកណាខ្លាំងក្លាពូកែជា សម្តេចរបស់គេទេ បើជាករណីគេគោរពទៅ អ្នកផ្សេងគឺគេគោរពដូចជា រដ្ឋមន្រ្តីនិងមន្រ្តីធម្មតា រាស្រ្តមិនបានប្រគល់ក្តីស្រលាញ់ជាពិសេសណាមួយចំពោះ ស្តេចត្រាញ់​ទេ។

The examples of these two governments in our time are the Turk and the King of France. The entire monarchy of the Turk is governed by one lord, the others are his servants; and, dividing his kingdom into sanjaks, he sends there different administrators, and shifts and changes them as he chooses.

មានឧទាហរណ៍ក្នុងសង្គមយើងសព្វថ្ងៃ (ឆ្នាំ១៥០០) ដែលមានរដ្ឋាភិបាល០២ បែបគឺសម្តេចនៃ នគរតួគី និង នគរបារាំង។ របបរាជាណាចក្រតួគី គ្រប់គ្រងដោយព្រះមួយអង្គ និងពួកអាមាត្យ នគរនេះចែកជា នគរចំណុះផ្សេងៗ សម្តេចបញ្ជូនរដ្ឋបាល ផ្សេងទៅគ្រប់គ្រង និងបន្តវែន ផ្លាស់ប្តូរ បែបនេះ តាមរាជតម្រិះ  សម្តេច។

 But the King of France is placed in the midst of an ancient body of lords, acknowledged by their own subjects, and beloved by them; they have their own prerogatives, nor can the king take these away except at his peril.

តែស្តេចនគរបារាំង គឺមានបណ្តា ព្រះចាស់ៗ (សម្តេច សង្ស) ច្រើនអង្គ ជុំវិញស្តេចបារាំង ព្រះ (សម្តេច សង្ស) ទាំងនោះលើកស្តេចបារាំង តាមតម្រូវការពួកគេ ស្តេចបារាំងត្រូវទទួលការស្រលាញ់ពីបណ្តាព្រះចាស់ៗ (សម្តេច សង្ស) ទាំងនោះ ព្រះ (សម្តេច សង្ស)ចាស់ៗ ទាំងនោះមានបុព្វសិទ្ធិ ពិសេស គ្មានអ្នកណាអាចយកកំណែងគេបាន លើកលែងគេបោះបង់ខ្លួនឯង។

 Therefore, he who considers both of these states will recognize great difficulties in seizing the state of the Turk, but, once it is conquered, great ease in holding it.

ដូច្នេះ​ អ្នកដែលមានបំណងវាយកាន់កាប់យករដ្ឋទាំង០២ បែប ខាងលើនឹងជួបការលំបាកធំធេងជា​មួយលំនាំ រដ្ឋតួរគី តែរដ្ឋដូចបារាំង មានការងាយស្រួលគ្រប់គ្រងជាង។

The causes of the difficulties in seizing the kingdom of the Turk are that the usurper cannot be called in by the princes of the kingdom, nor can he hope to be assisted in his designs by the revolt of those whom the lord has around him.

ការលំបាកក្នុងការគ្រប់គ្រងរដ្ឋតួគី គឺថា អ្នកដែលផ្តួលដណ្តើមអំណាចបាន គឺ​  ស​ម្តេចផ្សេងៗ មិនទទួលស្គាល់ងា ជាសម្តេច និងគ្មាន ការជួយជ្រោមជ្រែងពី​ព្រះ (សម្តេច សង្ស) ផ្សេងៗ។

This arises from the reasons given above; for his ministers, being all slaves and bondmen, can only be corrupted with great difficulty, and one can expect little advantage from them when they have been corrupted, as they cannot carry the people with them, for the reasons assigned.

ដូចបានលើកឡើងមកពីខាងលើស្រាប់ គឺថា បណ្តារដ្ឋមន្រ្តីសម្តេចចាស់ ក្លាយទៅជាទាសករ ក្លាយជាអ្នកបម្រើ អ្វីអាចធ្វើបានមានតែការសូកប៉ាន់ពួកគេក្នុងចំនួនច្រើនៗតែមួយមុខប៉ុណ្ណោះ បែបនេះ​គឺសង្ឈឹមថាបានផលតិចតួចមកវិញណាស់ កាលណាពួកគេក្លាយជាជនពុករលួយទៅហើយ ដោយសារមនុស្សម្នា លែងជឿជាក់ពួកគេ កាលណាមានសំណើរអ្វីមួយ។

 Hence, he who attacks the Turk must bear in mind that he will find him united, and he will have to rely more on his own strength than on the revolt of others; but, if once the Turk has been conquered, and routed in the field in such a way that he cannot replace his armies, there is nothing to fear but the family of the prince, and, this being exterminated, there remains no one to fear, the others having no credit with the people; and as the conqueror did not rely on them before his victory, so he ought not to fear them after it

ដូច្នេះ សម្រាប់អ្នកណាចង់វាយយក តួគី គេត្រូវតែច្បាស់ក្នុងចិត្តថា ត្រូវឲ្យពួកគេមានការរួបរួមគ្នា អ្នកចង់ផ្តួល ត្រូវពឹងលើកំលាំងខ្លួនឯង ជាជាងពឹងលើកកំលាំងបេះបោររបស់អ្នកផ្សេង (ស្តេចត្រាញ់) តែបើពេលណា អាចគ្រប់គ្រង​តួរគី​បាន តែគ្មានវិធីណាអាចជំនួសផ្លាស់ប្តូរទាហានរបស់តួរគីបានទេ បែបនេះក៍គ្មានអ្វី ត្រូវព្រួយ រឿងត្រូវភ័យ គឺក្រុមគ្រួសារសម្តេចតួរគី ការនេះមនុស្សម្នាគេឃើញ អ្នកផ្តួល មិនភ័យរឿងអ្នកផ្សេង (ស្តេចត្រាញ់) ព្រោះពួកគេគ្មានអំណាចគៀងគរ ដោយសារអ្នកត្រួតថ្មីនេះ មិនពឹងពាក់គេ (ស្តេចត្រាញ់) មុនពេលវាយយកតួរគី ដូច្នេះក្រោយវាយ ក៍គ្មានអ្វីត្រូវភ័យ។