CHAPTER XXIV: សម្តេច គ្មានអំណាចទ័ព បាត់បង់រដ្ឋ

The Princes Of Italy Have Lost Their States

ហេតុដែលនាំឲ្យសម្តេចនានានៅ អ៊ីតាលី បាត់បង់រដ្ឋរបស់ខ្លួន

បទវិភាគ ជំពូកទី ២៤

THE previous suggestions, carefully observed, will enable a new prince to appear well established, and render him at once more secure and fixed in the state than if he had been long seated there. For the actions of a new prince are more narrowly observed than those of an hereditary one, and when they are seen to be able they gain more men and bind far tighter than ancient blood; because men are attracted more by the present than by the past, and when they find the present good they enjoy it and seek no further; they will also make the utmost defence for a prince if he fails them not in other things. Thus it will be a double glory to him to have established a new principality, and adorned and strengthened it with good laws, good arms, good allies, and with a good example; so will it be a double disgrace to him who, born a prince, shall lose his state by want of wisdom.

យោងតាមវិធីដូចសំណូមពរ ពីខាងលើរួចមមក ទូលបង្គំ សុំថា សម្តេច មានមានការពិនិត្យពិច័យ ដោយយកចិត្តទុកដាក់ គឺ វិធីទាំងនេះ នឹងជួយ ឲ្យសម្តេចថ្មី អាចរៀបចំ រដ្ឋបានល្អ មានសន្តិសុខល្អប្រសើរ និងដឹកនាំរដ្ឋបានរលួន ជាងសម្តេចចាស់ ដែលធ្លាប់ដឹកនាំរដ្ឋនោះផង។ សម្រាប់ការពិនិត្យលើកិច្ចការ បុក្គលិកលក្ខណៈសម្តេចថ្មី គឺមានភាពទូលំទូលាយជាង សម្តេចតំណពង្ស ហើយសម្តេចថ្មី អាចប្រមូលផ្តុំមនុស្ស មហាជនបានច្រើនជាង បានឯកភាពជាតិ ល្អជាង សម្តេចចាស់ ដោយសារតែមនុស្សលោក គឺតែងតែទាក់ទាញអ្វីដែលថ្មី ក្នុងបច្ចុប្បន្នកាល ជាងអ្វីដែល ចាស់ពីអតីតកាល។ កាលណាមហាជនរកឃើញថា សម្តេចថ្មីល្អ គឺពួកគេ រីករាយក្នុងចិត្ត និងលែងមានការស្វែករក តទៅទៀត ពួកគេសឹងតែថា ប្តេជ្ញាការពារសម្តេចថ្មី បើសិនមហាជនរកមិនឃើញអ្វីដែលល្អជាងនេះ។ នេះគឺជាជោគ មហារុងរឿង សម្រាប់ សម្តេច ក្នុងការមានសម្តេចថ្មី មានសមត្ថភាព និង មានកំលាំងពលំ។ ដោយបូករួមទាំងការមាន ច្បាប់ល្អ មានកងទ័ពល្អ មានសម្ព័ន្ធមិត្តល្អ និង មានបទពិសោធន៍ល្អៗ ដូច្នេះ គឺជាក្តីអាមាស់ធំទ្វេដងសម្បើមណាស់ ដែលកើតមកជាគ្រួសារសម្តេច បែរជាបាត់បង់រដ្ឋ ដោយសារតែការចង់បាន គតិបណ្ឌិត។

And if those seigniors are considered who have lost their states in Italy in our times, such as the King of Naples, the Duke of Milan, and others, there will be found in them, firstly, one common defect in regard to arms from the causes which have been discussed at length; in the next place, some one of them will be seen, either to have had the people hostile, or if he has had the people friendly, he has not known how to secure the nobles. In the absence of these defects states that have power enough to keep an army in the field cannot be lost.

បើសិនជាអ្នកចុះហត្ថលេខា seigniors ទាំងអស់នេះ ត្រូវបានយើងលើកយកមកធ្វើការវិភាគ វែកញែក គឺពួកគេគឺជាអ្នកធ្វើបាត់បង់ដែនរដ្ឋសីមា នៅប្រទេសអ៊ីតាលី នាសម័យកាលយើងនេះ មានដូចជា ស្តេច នេប៉ាល់ ស្តេច មីលៀន King of Naples, the Duke of Milan និង ស្តេចមួយចំនួនទៀត ដែលមិនបានរៀបរាប់ឈ្មោះ នោះយើងនឹងរកឃើញថា មូលហេតុចំបងបង្អស់ទី ១ ដែលកើតមានជាទូទៅ គឺថា បរ៉ាជ័យ ឬការដកថយ​ មកពី បញ្ហាកងទ័ព ដូចដែលបាន បកស្រាយរួចអស់ជាច្រើនទំព័ររួចមកហើយ។ ចំណុច ទី ២ ដែលយើងបានឃើញទាំងអស់គ្នាស្រាប់ គឺថា ចំណោម សម្តេចទាំងនោះ បានក្លាយជា ចំណាប់ខ្មាំង ដោយសារប្រជាជនចាប់ធ្វើជាចំណាប់ខ្មាំង hostile ឬ មួយថា បើទោះជាមានប្រជាជនរាប់អានសម្តេចជាមិត្តភាពមែន តែប្រជាជនទាំងនោះ មិនដឹងថា ត្រូវជួយពួក វណ្ណះអភិជន ដោយរបៀបណា ក្នុងស្ថានភាពដែលប្រទេសកំពុងពិការភាព ចលាចលបែបនេះ គឺត្រូវមានអំណាចមួយដែល ខ្លាំងគ្រាប់គ្រាន់ ដើម្បីរក្សាកងទ័ពនៅលើ ទីលាន ឬ សមរភូមិដើម្បីកុំឲ្យបាត់បង់ រដ្ឋ។

Philip of Macedon, not the father of Alexander the Great, but he who was conquered by Titus Quintius, had not much territory compared to the greatness of the Romans and of Greece who attacked him, yet being a warlike man who knew how to attract the people and secure the nobles, he sustained the war against his enemies for many years, and if in the end he lost the dominion of some cities, nevertheless he retained the kingdom.

ងាកបែរមកមើលស្តេច​ហ្វីលីព នៃប្រទេស ម៉ាសេដូន Philip of Macedon ដែលទ្រង់ មិនមែនជាព្រះបិតានៃ ព្រះអធិរាជអាឡិច សាន់ឌើ ទេ Alexander the Great តែសម្តេច ត្រូវបានគ្រប់គ្រង ដោយពួក Titus Quintius សម្តេចគ្មានទឹកដីធំល្វឹងល្វើយ អស្ចារ្យ greatness ដូចជា ប្រទេស រូម៉ាំង និង ប្រទេស ក្រិច ដែល វាយប្រហារ ប្រទេសព្រះអង្គ​ ចំណែក សម្តេច ក៍មិនមែនជាសម្តេចសឹកសង្រ្គាម warlike ដែលដឹងពី របៀបបែបណាដើម្បី វាយប្រហារលើប្រជាជន និង វិធីណាជួយសង្រ្គោះ ពួកអភិជនដែរ តែទ្រង់បាន បន្តសង្រ្គាម ប្រឆាំងជាមួយខ្មាំងសត្រូវរបស់សម្តេច អស់ពេលជាច្រើនឆ្នាំ បើទោះជាទ្រង់ត្រូវបាត់បង់ ទីក្រុងធំៗមួយចំនួនក្តី តែទ្រង់នៅតែរក្សាការពារបាន នូវព្រះរាជាណាចក្ររបស់ព្រះអង្គជាដដែល។

Therefore, do not let our princes accuse fortune for the loss of their principalities after so many years' possession, but rather their own sloth, because in quiet times they never thought there could be a change (it is a common defect in man not to make any provision in the calm against the tempest), and when afterwards the bad times came they thought of flight and not of defending themselves, and they hoped that the people, disgusted with the insolence of the conquerors, would recall them. This course, when others fail, may be good, but it is very bad to have neglected all other expedients for that, since you would never wish to fall because you trusted to be able to find someone later on to restore you. This again either does not happen, or, if it does, it will not be for your security, because that deliverance is of no avail which does not depend upon yourself; those only are reliable, certain, and durable that depend on yourself and your valour.

បើដូច្នេះ ចូរយើងកុំឲ្យ សម្តេចបន្ទោសទៅលើ ព្រេងវាសនា សម្រាប់ការបាត់បង់រដ្ឋាភិបាលរបស់សម្តេច បន្ទាប់់ពីការដឹកនាំ បញ្ជា គ្រប់គ្រងអស់ជាច្រើនឆ្នាំ តែត្រូវបន្ទោសទៅលើ ភាពស្លូតបូតរបស់សម្តេចទាំងនោះ their own sloth ដោយសារថា ពេលប្រទេសមានសុខសន្តិភាព ពួកគេមិនបានធ្វើការផ្លាស់ប្តូរអ្វីទាល់តែសោះ (វាដូចជាការដែលមនុស្សលោក មិនបានប្រើមើលមើលមេឃខ្យល់ព្យុះកំបុតត្បូង ) ក្រោយពីនេះទៅ គឺពេលវេលាអាក្រក់មកដល់ ពួកគេមិនអាចប្រយុទ្ធបាន ថែមទាំងមិនអាច ការពារខ្លួនពួកគេបានផង ហើយពួកសម្តេចទាំងនោះ មានសង្ឃឹមថា ប្រជាជន ដែលស្អប់ពួកឈ្លានពាន conquerors នឹងកោះហៅពួកសម្តេចឲ្យចូលមកស្រុកវិញ ។​ ស្ថិតក្នុងស្ថានការណ៍បែបនេះ ពេលដែល ភាគីមួយចាញ់សង្រ្គាម ភាគីមួយទៀតមានសំណាងទៅវិញ តែនេះជាករណីដ៍អាក្រក់ណាស់ ដែលសម្តេចមិនបាន វិភាគស្ថានការណ៍គ្រប់ជ្រុងជ្រោយ ខណៈដែលសម្តេច ប្រាថ្នាថា មិនត្រូវចាញ់សង្រ្គាមជាដាច់ខាត បែរជាមានការជឿជាក់ថា អាចនឹងរកឃើញ ជនណាម្នាក់ នៅពេលក្រោមមកទៀតដើម្បីមកជួយសង្រ្គោះសម្តេច។ រឿងបែបនេះ ទោះជាបានកើតមានឡើងរួចហើយក្តី ទោះជាមិនទាន់កើតមានក្តី នេះ​មិនមែនជា សន្តិសុខសម្រាប់សម្តេចឡើយ ព្រោះថា ការរំដោះប្រទេសបែបនេះ គ្មានប្រយោជន៍ ដោយសារតែការរំដោះមិនអាស្រ័យលើសមត្ថភាពសម្តេច នោះវាគ្រាន់តែជាការជឿជាក់លើគេ មិនច្បាស់លាស់ អាចប្រែប្រួលស្ថានការណ៍ ហើយរយៈពេលយូរអង្វែង durable គឺមានតែ ពឹងលើខ្លួនឯងផ្ទាល់ និង ភាពក្លាហានខ្លួនឯងផ្ទាល់ប៉ុណ្ណោះ៕