The Prince by Nicolo Machiavelli
Machiavelli's The Prince (1513)
Chapter VII: Concerning New Principalities which are Acquired either by the Arms of Others or by Good Fortune អំពីដែនដីចំណុះថ្មីដណ្តើមបានដោយ កម្លាំង បរទេស ឬ ដោយកម្លាំងយោធា ឬ ដោយ កម្លាំងបុណ្យព្រេង (ធនធាន?)
https://www.marxists.org/reference/archive/machiavelli/works/prince/ch07.htm
ក្នុងជំពូកនេះ និយាយអំពី ការដណ្តើម និង គ្រប់គ្រង រដ្ឋថ្មីទាំងស្រុង តាមវិធី តែងតាំង សម្តេចមាន បុណ្យ វាសនាដូច ព្រះរាជាមាន មេត្តាធម៍
1.4 Totally new states (Chapters 6–9)
1.4.1 Conquests by virtue (Chapter 6)
1.4.2 Conquest by fortune, meaning by someone else's virtue (Chapter 7)
1.4.3 Of Those Who Have Obtained a Principality Through Crimes (Chapter 8)
1.4.4 Becoming a prince by the selection of one's fellow citizens (Chapter 9)
Those who solely by good fortune become princes from being private citizens have little trouble in rising, but much in keeping atop; they have not any difficulties on the way up, because they fly, but they have many when they reach the summit. Such are those to whom some state is given either for money or by the favour of him who bestows it; as happened to many in Greece, in the cities of Ionia and of the Hellespont, where princes were made by Darius, in order that they might hold the cities both for his security and his glory; as also were those emperors who, by the corruption of the soldiers, from being citizens came to empire. Such stand simply elevated upon the l and the fortune of him who has elevated them--two most inconstant and unstable things. Neither have they the knowledge requisite for the position; because, unless they are men of great worth and ability, it is not reasonable to expect that they should know how to command, having always lived in a private condition; besides, they cannot hold it because they have not forces which they can keep friendly and faithful.
ជាមនុស្សសាមញ្ញធម្មតា ក្លាយខ្លួនទៅជាសម្តេច គឺការឡើងឋានៈនេះ ងាយស្រួលណាស់ មានឧបសគ្គតែបន្តិចបន្ទច តែ សម្តេចនោះ ជួបបញ្ហាធំ ក្នុងការរក្សាតំណែងជា សម្តេច សម្តេច គ្មានអ្វីជាការ លំបាកក្នុងការឈានឡើង ដោយសារ សម្តេច ចេះហោះ តែពេលសម្តេច ឡើងដល់ កំពូល នោះនឹងជួបបញ្ហាជាច្រើន ដូចជាមាន សម្តេចខ្លះឡើងដោយសារ មានលុយកាក់ទិញ ប្រទេស /ដែនដី គេយក សម្តេចខ្លះឡើងដោយសារ មានគេថ្វាយប្រទេសឲ្យ រឿងបែបនេះ កើតមានច្រើនណាស់ នៅ ប្រទេស ក្រិច ជាក់ស្ទែង នៅ ទីក្រុង Ionia and of the Hellespont តែម្តង ដែលសម្តេចទីនោះ ត្រូវបានប្រទាន ដោយសម្តេចអធិរាជ Darius ដោយសារតែ ព្រះអង្គ ចង់ឲ្យមានការគ្រប់គ្រងទីក្រុងនានាផង និង ចង់បញ្ជាក់ថា ទ្រង់ជាក្សត្រ ដែលមាន សិរីរុងរឿងផង ។ ចំណែក អធិរាជខ្លះទៀត emperors ក័ដូចគ្នាដែរ បានឡើង ងារ ជាសម្តេច ដោយសារ តែការសូកប៉ាន់ ពុករលួយទៅឲ្យខាង កងទ័ព ដែលធ្វើឲ្យ ប្រជាជនធម្មតាៗ បែរក្លាយជា អធិរាជ/ បងធំ emperors ។ នេះជាការឆ្លុះបញ្ចាំងអំពី សុឆន្ទះ និង សំណាង ដែលនាំឲ្យ ពួកគេ ក្លាយជាសម្តេច - ដ៍អាក្រក់បំផុត ០២ បែប គឺ គ្មានការយល់ព្រម និង គ្មានស្ថេរភាព។ មិនថា សម្តេច បែបនេះ មានចំណេះដឹងដើម្បីគ្រប់គ្រងកាន់់កិច្ចការប៉ុស្តិសម្តេច មិនថា សម្តេចជាមនុស្សមានទ្រព្យមហាសាល និង មានសមត្ថភាពខ្លាំងប៉ុណ្ណាឡើយ គឺមិនសមទាល់តែសោះក្នុងការឡើងតំណែងជាសម្តេច ដោយសារគាត់ មិនចេះ ពីរបៀបបញ្ជាទ័ព និង ធ្លាប់តែរស់នៅបែបជា សីវិល ឯកជន lived in a private condition ដូច្នេះ សម្តេចបែបនេះ គឺមិនអាច កាន់កិច្ចការបាន និង មិនមែនជា កងកម្លាំង ដែលជា មនុស្ស អាចរក្សា មិត្តភាព និង ស្មោះត្រង់ជាមួយ កងកម្លាំងដូចគ្នា ។
States that rise unexpectedly, then, like all other things in nature which are born and grow rapidly, cannot leave their foundations and correspondencies[*] fixed in such a way that the first storm will not overthrow them; unless, as is said, those who unexpectedly become princes are men of so much ability that they know they have to be prepared at once to hold that which fortune has thrown into their laps, and that those foundations, which others have laid BEFORE they became princes, they must lay AFTERWARDS.
មួយវិញទៀត បណ្តារដ្ឋទាំងឡាយណាដែលកើតឡើងភ្លាមៗដូចនេះ គឺវាមិនខុសអំពី ដើមឈើ ដែលដុះលឿន លូតលាស់ឡើងធំលឿន គឺមិនអាចមានដំណើរការលូតលាស់ សម ស្របតាមលំនាំបានឡើយ គឺដូចជា ខ្យល់ព្យុះដូច្នោះដែរ ទោះជាមានកម្លាំងខ្លាំងក្លា តែមិនអាច បក់បោកតែ ១ វឹប ដួលដើមឈើបានឡើយ ដូចគ្នានេះដែរ មនុស្សសមញ្ញធម្មតា នៅសុខៗ ក្លាយជា សម្តេច ដែលមានសមត្ថភាពខ្លាំង ដែលតាមពិត ជាសម្តេច គេត្រូវតែ មានការត្រៀមទុកជាមុន រង់ចាំផលបុណ្យ ចូលមកដល់ ដើម្បីនឹងសម្រេច បំណង ដែលការ ចាក់់គ្រឹះបែបនេះ សំដៅសម្តេចផ្សេងទៀត ដែល ទ្រង់ បាន គិតទុកជាមុន ដើម្បី ក្លាយជាសម្តេច នៅពេលខាងមុនថ្ងៃណាមួយ។
[*] “Le radici e corrispondenze,” their roots (i.e. foundations) and correspondencies or relations with other states--a common meaning of “correspondence” and “correspondency” in the sixteenth and seventeenth centuries.
Concerning these two methods of rising to be a prince by ability or fortune, I wish to adduce two examples within our own recollection, and these are Francesco Sforza[*] and Cesare Borgia. Francesco, by proper means and with great ability, from being a private person rose to be Duke of Milan, and that which he had acquired with a thousand anxieties he kept with little trouble. On the other hand, Cesare Borgia, called by the people Duke Valentino, acquired his state during the ascendancy of his father, and on its decline he lost it, notwithstanding that he had taken every measure and done all that ought to be done by a wise and able man to fix firmly his roots in the states which the arms and fortunes of others had on him.
ទាក់ទងនឹងវិធីសាស្រ្ត ២ បែប ដើម្បីតែងតាំងសម្តេច ដោយយោងលើ សមត្ថភាព និង ព្រេងវាសនា។ ទូលបង្គំមានបំណងថ្វាយនូវ ឧទារហ៍ ចំនួន០២ ដែរ ដែលរឿងនេះ ទើបតែកន្លងផុតទៅថ្មីៗ នោះគឺរឿង របស់ សម្តេច Francesco Sforza និង សម្តេច Cesare Borgia ។ ការតែងតាំង សម្តេច Francesco Sforza គឺធ្វើឡើងតាម ក្បូនខ្នាតត្រឹមត្រូវ និង មាន សមត្ថភាពខ្លាំងពិសេស គាត់វិវត្តន៍ខ្លួនពី ប្រជារាស្រ្តធម្មតា ទៅជា ប្រធានរដ្ឋ Duke of Milan មីលាន ដែលគាត់ជួបប្រទៈរឿងហេតុរាប់ពាន់ជំពូក តែសឹងតែគ្មានបញ្ហារារាំងគាត់ឡើយ។ ចំណែកឯ សម្តេច Cesare Borgia ត្រូវបាន តែងតាំងឡើងពី ប្រជារាស្រ្តនៃរដ្ឋ Duke Valentino, ព្រោះព្រះបិតាទ្រង់ជាស្តេចមានប្រជាប្រិយភាព មានអំណាច លុះព្រះបិតា អស់ព្រះជន្ម អំណាច សម្តេច Cesare Borgia ក៍ធ្លាក់ចុះដែរ ដូច្នេះ សម្តេចត្រូវប្រើគ្រប់វិធានការណ៍ទាំង អស់់ ដើម្បី ការពារអំណាច ខណះដែល កិច្ចការបែបនេះ ទាមទារ មនុស្សដែលមាន ភាពវ័យឆ្លាត និង សមត្ថភាពខ្ពស់ ដើម្បីទ្រោលសភាពការណ៍ កាត់ចោលឬសនៃ បញ្ហា ក្នុងរដ្ឋ ជាទឹកដីដែល ទាំងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធ ទាំង ព្រេងសំណាង គឺ អ្នកផ្សេង ជាអ្នកថ្វាយជូនសម្តេចទៅវិញ ។
[*] Francesco Sforza, born 1401, died 1466. He married Bianca Maria Visconti, a natural daughter of Filippo Visconti, the Duke of Milan, on whose death he procured his own elevation to the duchy. Machiavelli was the accredited agent of the Florentine Republic to Cesare Borgia (1478-1507) during the transactions which led up to the assassinations of the Orsini and Vitelli at Sinigalia, and along with his letters to his chiefs in Florence he has left an account, written ten years before “The Prince,” of the proceedings of the duke in his “Descritione del modo tenuto dal duca Valentino nello ammazzare Vitellozzo Vitelli,” etc., a translation of which is appended to the present work.
Because, as is stated above, he who has not first laid his foundations may be able with great ability to lay them afterwards, but they will be laid with trouble to the architect and danger to the building. If, therefore, all the steps taken by the duke be considered, it will be seen that he laid solid foundations for his future power, and I do not consider it superfluous to discuss them, because I do not know what better precepts to give a new prince than the example of his actions; and if his dispositions were of no avail, that was not his fault, but the extraordinary and extreme malignity of fortune.
ដូចដែលទូលបង្គ ជាខ្ញុំបានទូលខាងលើស្រាប់ ថា សម្តេច ដែលបាន កសាងគ្រឹះ រឹងមាំ គឺមានសមត្ថភាពខ្លាំងក្លាដើម្បីដោះស្រាយសភាពការណ៍នៅ ពេលបន្ទាប់ បើសិនជា គ្មានគ្រឹះរឹងមាំទេ គឺដូចជា គម្រោងវស្វកម្មអីចឹង គឺនឹងជួបប្រទៈបញ្ហា មានគ្រោះថ្នាក់ ដល់សំណង់អាគារ។ បើសិនជា ប្រធានារដ្ឋនីមួយ Duke រៀបចំមានគ្រឹះតាមជំហានៗ នោះគេនឹងឃើញថា គ្រឹះនោះរឹងមាំណាស់ សម្រាប់ការ គ្រប់ គ្រង ដឹកនាំ បញ្ជានៅអនាគត Power in future ។ គ្រានេះ ទូលបង្គំ សុំមិន វែកញែកជា លំអិតពេកទេ ដោយសារ ទូលបង្គំ មិនដឹងថា មានវិធីណាល្អជាងវិធីនេះ ដើម្បី តែងតាំងសម្តេចថ្មី ក្នុង បរិបទដូចមានជា ឧទាហរណ៍ខាងលើនេះ។ បើសិនជាការ តែងតាំងសម្តេច មិនចាំ ទីតាំង ក៍មិនមែនជា កំហុសរបស់ សម្តេច តែជា បែរជាទាក់ទងជាមួយ ព្រេងកម្មអាក្រក់ពីបុព្វេ ។
Alexander the Sixth, in wishing to aggrandize the duke, his son, had many immediate and prospective difficulties. Firstly, he did not see his way to make him master of any state that was not a state of the Church; and if he was willing to rob the Church he knew that the Duke of Milan and the Venetians would not consent, because Faenza and Rimini were already under the protection of the Venetians. Besides this, he saw the arms of Italy, especially those by which he might have been assisted, in hands that would fear the aggrandizement of the Pope, namely, the Orsini and the Colonnesi and their following. It behoved him, therefore, to upset this state of affairs and embroil the powers, so as to make himself securely master of part of their states. This was easy for him to do, because he found the Venetians, moved by other reasons, inclined to bring back the French into Italy; he would not only not oppose this, but he would render it more easy by dissolving the former marriage of King Louis. Therefore the king came into Italy with the assistance of the Venetians and the consent of Alexander. He was no sooner in Milan than the Pope had soldiers from him for the attempt on the Romagna, which yielded to him on the reputation of the king. The duke, therefore, having acquired the Romagna and beaten the Colonnesi, while wishing to hold that and to advance further, was hindered by two things: the one, his forces did not appear loyal to him, the other, the goodwill of France: that is to say, he feared that the forces of the Orsini, which he was using, would not stand to him, that not only might they hinder him from winning more, but might themselves seize what he had won, and that the king might also do the same. Of the Orsini he had a warning when, after taking Faenza and attacking Bologna, he saw them go very unwillingly to that attack. And as to the king, he learned his mind when he himself, after taking the Duchy of Urbino, attacked Tuscany, and the king made him desist from that undertaking; hence the duke decided to depend no more upon the arms and the luck of others.
រឿងដែលព្រះបាទ អាឡិចសាន់់ឌើ ទី ៦ Alexander the Sixth ចង់លើកព្រះបុត្រាឡើងជា ប្រធានរដ្ឋ គឺកំពុងជួបប្រទេះ បញ្ហាចំពោះមុខនេះ និង បញ្ហាទៅថ្ងៃក្រោយ។ បញ្ហាទី ១ គឺថា ព្រះអង្គមិនមែនជា ប្រធានរដ្ឋណាមួយឡើយ ចំណែករដ្ឋទាំងនោះ គ៍មិនមែនរដ្ឋរបស់ សម្តេច Church ។ បើសិនណាជា ព្រះអង្គ លើកទ័ពចូលប្លន់រដ្ឋទាំងនោះមក ពេលនេះ ប្រធានរដ្ឋទាំង ០២ គឺ Duke of Milan and the Venetians និងមិន ឯកភាព ដោយសារ សម្តេច Faenza and Rimini គឺកំពុងស្ថិតនៅ ក្រោមច្បាប់ការ ការពារពី រដ្ឋ the Venetians ។ ព្រះអង្គអាចសម្លឹងមើលលទ្ធភាពប្រើប្រាស់់កងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធប្រទេស អីតាលី ជាពិសេស ទៅលើកងទ័ពដែលធ្លាប់ទទួលការទំនុកបំរ៉ុងពី ព្រះអង្គកន្លងមក តែ ធ្វើបែបនេះ ក៍នឹងរងការគំរាមពី កងកម្លាំងរបស់ សម្តេច Pope ដូចជា កងទ័ពរបស់សម្តេច the Orsini and the Colonnesi។ ដូច្នេះ ដើម្បីដណ្តើមបាន រដ្ឋទាំងនោះមកគ្រប់គ្រង សម្តេច ត្រូវតែធ្វើឲ្យ រដ្ឋនេះ មានភាព រញ៉េរញ៉ៃ មានការគ្រប់គ្រងមិនរឹងមាំ តែទន្ទឹមគ្នានេះ ធ្វើឲ្យសម្តេចនៃ រដ្ឋនេះ ក្លាយជា ប្រមុខនៃ បណ្តារដ្ឋ ខ្លះៗ ចំណោមរដ្ឋទាំងអស់។ កិច្ចការនេះ ងាយស្រួលណាស់ សម្រាប់សម្តេចនៅ រដ្ឋនោះ ព្រោះថារដ្ឋ Venetians មាននិន្នាការដកខ្លួនចេញពី ប្រទេសបារាំង ចូលក្នុងសម្ព័ន្ធប្រទេស អុីតាលីវិញ ដូច្នេះ សម្តេចនោះ មិនត្រឹមតែមិន ប្រឆាំងជំទាស់ គឺថែមទាំងជួយសម្រួល ដូចដែលគេធ្លាប់បានជួយឲ្យមាន អភិសេកស្តេច ល្វី King Louis។ ដូច្នេះ ស្តេច ល្វីចូលមក អុីតាលី តាមរយៈសម្តេច រដ្ឋ Venetians និង មានការយល់ព្រមពី ព្រះបាទ Alexander.ព្រះអង្គមិនមាន យាងមក រដ្ឋ Milan ភ្លាមៗ ដូចជា សម្តេច Pope ទេ ដោយសារ សម្តេច Pope ជាប់នាំទ័ពទៅ វាយយករដ្ឋ Romagna ដែលនៅទីនោះ ទ្រង់មានកេរ្តិឈ្មោះល្បីល្បាញណាស់។ ទ្រង់ចង់បាន រដ្ឋ Romagna និង ចង់វាយប្រហារ រដ្ឋ Colonnesi តែមានរឿងរាប់សែនជំពូកកើតឡើង ដែលចែកជារឿងធំៗ មាន ២ គឺទី ១ កងទ័ពនោះគ្មានភក្តីភាពជាមួយទ្រង់ ឯចំណុចទី ២ គឺប្រទេស បារាំង ជំទាស់ ដោយលើកឡើងថា កងកម្លាំងសម្តេច Orsini មិនស្មោះជាមួយទ្រង់ របៀបថា សម្តេចនេះ ជួយឪ្យមានការ វាយវាតយករដ្ឋថ្មីៗ តែ ឆ្លៀងឪកាសកេងចំណេញពីក្រោយខ្នងជាសម្ងាត់ ចំណែកខាង ភាគី ព្រះអង្គ ក៍គិតឃើញបែបហ្នឹងដែរ។ ចំណុចដែលគួរប្រុងប្រយ័ត្នគឺជា សម្តេច Orsini ហាក់ដូចជាមិនចង់ចេញទ័ពច្បាំង នៅពេលវាយយក តំបន់ Faenza and ់ Bologna សម្តេច Orsini បង្ហាញកាយវិការមិនចង់ច្បាំង ចំណែក ព្រះមហាក្សត្រ ទ្រងធ្លាប់មានអារម្មណ៍ដូចនេះដែរ គឺមិនចង់ច្បាំង កាលទ្រង់វាយយក Duchy of Urbino និង Tuscany គឺតាំងពីពេលនោះមក ដែលព្រះអង្គឆ្វេងយល់ថា ត្រូវតែបោះបង់ចោលការប្រើ កងទ័ពរបស់ប្រមុខរដ្ឋ ផ្សេង ការពឹងលើរាសីរបស់ ប្រមុខរដ្ឋប្រទេសផ្សេង។
កិច្ចការទីមួយដែលព្រះ អង្គ Alexander ត្រូវធ្វើគឺ ការធ្វើឲ្យចុះខ្សោយការគ្រប់គ្រងរបស់សម្តេច Orsini and Colonnesi នៅក្រុង Rome ជាមុនសិន ដោយការទាក់ទាញទឹកចិត្តមន្រ្តីស្មោះស័គ្ររបស់សម្តេច ទាំង ២ អង្គ ដោយសារលួងលោម ដោយសារផ្តល់ប្រាក់ខែច្រើនៗ ដោយសារតែងតាំងមន្រ្តីទាំងនោះ តាមឋានន្តរសក្តិ ដោយការផ្តល់នូវការ ការិយាល័យធ្វើការ និងចេញព្រះរាជាពួកគេថា ក្នុងរយៈពេល ២ ទៅ ៣ ខែទៀត ត្រូវតែកំទេចកម្លាំងសម្តេចOrsini and Colonnesi ឲ្យបានជាច់ខាត និង បញ្ជូលកម្លាំងទាំងនោះមកស្ថិតនៅក្រោម ប្រមុខរដ្ឋ Duke វិញ បន្តាប់ពីបានកំទេច ក្រុម Orsini, ឈានដល់ការកំទេច ក្រុម Colonna ដោយការរៀបចំបានល្អិតល្អន់បែបនេះ អ្វីៗនឹងមកតាមសម្រួល នោះគឺជាជំហាននៃការពង្រឹង ការគ្រប់គ្រងរបស់ ប្រមុខរដ្ឋ duke ហើយពេលនោះដែរ ខាងកងកម្លាំងព្រះវិហារ Church នឹងរត់ទៅសុំជំនួយពួកគេ ធ្វើការកោះប្រជុំ នៅ Magione in Perugia ដូច្នេះ ចម្បាំងបេះបោរ កើតមាននៅ តំបន់ Urbino និងបន្តរហូតដល់ តំបន់ Romagna ព្រមទាំងឈានដល់ការគំរាមកំហែង អំណាចរបស់ ប្រមុខរដ្ឋ duke តែ រាល់បញ្ហានានាត្រូវបានបញ្ជប់ទៅវិញដោយមានជំនួយពី ប្រទេសបារាំង ក្នុងការរៀបចំសណ្តាប់ធ្នាប់ឡើងវិញ កុំឲ្យពួកគេរត់ចាកចេញ ឲ្យពួកគេ ជឿទុកចិត្តលើភាគី បារាំង ឬមួយ អាចជឿលើកម្លាំងបរទេសខាងក្រៅស្រុក គឺបារាំងគេច្បាស់ ប្រាកដណាស់ អំពីកិច្ចការសម្របសម្រួល តាមរយៈ Signor Pagolo ដែលការពារ មិនឲ្យអំណាច ប្រមុខរដ្ឋ duke ដួលរលំ និង ធានាចំពោះសន្តិសុខគ្រប់បែបយ៉ាង មានរួមទាំងការផ្តល់ លុយកាក់ជាថវិការ សម្លៀកបំពាក់ និង សេះចម្បាំង ធ្វើបែបនេះ កងទ័ពរបស់សម្តេច Orsini មានអារម្មណ័ថា ផ្សះផ្សារគ្នា នឹងបាននាំពួកគេ ទៅ គ្រប់គ្រងអំណាចនៅ ដែនដីតំបន់ Sinigalia។ ការសម្លាប់មេដឹកនាំពួកគេចោលអស់ និងការប្រមូលយកកូនចៅនៅសល់ មកធ្វើជាមិត្ត ធ្វើបែបនេះ ប្រមុខរដ្ឋ duke មានមូលដ្ឋានគ្រឹះរឹងមាំ សម្រាប់ឈានទៅរក ការក្តោមក្តាប់អំណាច ដែលប្រមុខរដ្ឋអាច គ្រប់គ្រងបានទាំងតំបន់ Romagna and the Duchy of Urbino; និងមាន ប្រជារាស្រ្ត អបអរសាទរជាអនេក ព្រះបាទ Alexander ប្រមូលពួកគេមកនៅជុំវិញខ្លួន ទាំងនេះជា សម្បត្តិដែលទ្រង់សាកសមទទួលបាន ដែលទ្រង់ ដែលអ្នកផ្សេងមិនអាចធ្វើបាន រហូតទូលថា អង្គអញមិនចង់ចាកចេញពីទីនេះឡើយ។
[*] Sinigalia, 31st December 1502.
When the duke occupied the Romagna he found it under the rule of weak masters, who rather plundered their subjects than ruled them, and gave them more cause for disunion than for union, so that the country was full of robbery, quarrels, and every kind of violence; and so, wishing to bring back peace and obedience to authority, he considered it necessary to give it a good governor. Thereupon he promoted Messer Ramiro d'Orco,[*] a swift and cruel man, to whom he gave the fullest power. This man in a short time restored peace and unity with the greatest success. Afterwards the duke considered that it was not advisable to confer such excessive authority, for he had no doubt but that he would become odious, so he set up a court of judgment in the country, under a most excellent president, wherein all cities had their advocates. And because he knew that the past severity had caused some hatred against himself, so, to clear himself in the minds of the people, and gain them entirely to himself, he desired to show that, if any cruelty had been practised, it had not originated with him, but in the natural sternness of the minister. Under this pretence he took Ramiro, and one morning caused him to be executed and left on the piazza at Cesena with the block and a bloody knife at his side. The barbarity of this spectacle caused the people to be at once satisfied and dismayed.
[*] Ramiro d'Orco. Ramiro de Lorqua.
ពេលដែលប្រធានរដ្ឋ duke ចូលទៅគ្រប់គ្រង Romagna សម្តេចដឹងថា រដ្ឋនេះពីមុនមកមានការគ្រប់គ្រងដែលខ្សោយ ពោលគឺពួកគេដើរតួរជា ចោរប្លន់ ប្រជាជរាស្រ្ត ជាជាងដើរតួរជា អ្នកដឹកនាំប្រជារាស្រ្ត ដូច្នេះ ប្រមុខរដ្ឋ ទ្រង់បញ្ជូលបញ្ហាបន្ថែម ដើម្បី កុំឲ្យមានការូបរួមគ្នាជាសហជីព គឺការបំបែកសហជីព ពេលនោះរដ្ឋទាំងមូល ពោរពេញដោយចោរលួច ចោរប្លន់ ជំលោះ អំពើរហឹង្សាគ្រប់ប្រភេទ ដែលគោលបំណង ប្រមុខរដ្ឋ គឺដើម្បីនាំយកសន្តិភាព នឹងការគោរពចំពោះអាជ្ញាធរឡើងវិញ ដែលសម្តេចជ្រាបថា ត្រូវតែ ប្រទាន អភិបាលរដ្ឋ ល្អម្នាក់។ដូច្នេះ ប្រមុខរដ្ឋ តែងតាំង សម្តេច Messer Ramiro d'Orco ដែលជាមនុស្សសាហាវ ព្រៃផ្សៃ ដែលសម្តេចប្រមុខរដ្ឋប្រទានអំណាចឲ្យពេញដៃ។ បុរសម្នាក់នេះ គ្រាន់តែក្នុងរយៈពេលខ្លះសោះ បានធ្វើឲ្យរដ្ឋទាំងមួលទៅជា មានសន្តិភាព ការបង្រួបបង្រួម និងមានជ័យជ័យយ៉ាងត្រចេះត្រចង់។ គ្រាក្រោយមក ប្រមុខរដ្ឋសំគាល់ឃើញថា ពួកគេលែងស្តាប់ការណែនាំរបស់ អាជ្ញាធរមានសមត្ថកិច្ច និង គិតថា ស្ថានការណ៍មិនអាចស្តារបាន មានតែអាក្រក់ទៅៗ ដូច្នេ ប្រមុខរដ្ឋ ក៍បង្កើតជា តុលាការ មានប្រធានតុលាការម្នាក់ជាមនុស្សពូកែបំផុត ដែលគ្រប់ខេត្តក្រុង សុទ្ធតែមាន មន្រ្តីតុលាតារតាំងនៅ។ ដោយ សម្តេចប្រមុខរដ្ឋ ដឹងថា កន្លងមក អភិបាល រដ្ឋនេះបានធ្វើអំពើរប្រឆាំងទ្រង់ ដូច្នេះ ចាំបាច់ត្រូវការ កំចាត់មនុស្សនេះចោល ចេញពី ចិត្តមហាជន ដើម្បីមហាជនងាកមក មើលព្រះអង្គប្រមុខរដ្ឋវិញ សម្តេចមានបំណងធ្វើបែបនេះ ទោះបីជាមើលទៅវាសាហាវ ព្រៃផ្សែមែន តែគឺឲ្យមហាជនមើលឃើញថា មិនមែនរឿងនេះ កើតចេញពី សម្តេចប្រមុខរដ្ឋទេ គឺកើតចេញពី រដ្ឋមន្រ្តីយុត្តិធម៍ទៅវិញ ក្នុងគោលបំណងនេះ បានជា គេចាប់ខ្លួន Ramiro និង ប្រហារជីវិតនៅ ព្រឹកមួយ និង ត្រូវគេនាំទៅ កាប់ចិញ្ច្រាំដូចជា នំភីហ្សា នៅ ខេត្ត piazza at Cesena ដោយមាន សាច ក្បាល និង ឈាម ព្រមទាំងកាំបិតដាក់តាំងបង្ហាញសាធារណៈជន។ ការប្រហារជីវិត បែបព្រៃផ្សៃនេះ នាំឲ្យប្រជារាស្រ្ត រន្ធត់ចិត្ត និង រសាយចិត្តទៅវិញអស់។
But let us return whence we started. I say that the duke, finding himself now sufficiently powerful and partly secured from immediate dangers by having armed himself in his own way, and having in a great measure crushed those forces in his vicinity that could injure him if he wished to proceed with his conquest, had next to consider France, for he knew that the king, who too late was aware of his mistake, would not support him. And from this time he began to seek new alliances and to temporize with France in the expedition which she was making towards the kingdom of Naples against the Spaniards who were besieging Gaeta. It was his intention to secure himself against them, and this he would have quickly accomplished had Alexander lived.
តែពេលនេះ ទូលបង្ខំ សុំងាកក្រោយមើលររឿងពីមុនវិញ ។ ទូលបង្កំទូលថា ព្រះប្រមុខរដ្ឋ Duke នោះ ដឹងថាទ្រង់មានអំណាចពេញបរិបូរណ៍ និង ចំពោះមុខ ទ្រង់ ផុតពីគ្រោះថ្នាក់បានច្រើនជាបង្គួរដែរ ដោយសារ ទ្រង់មាន កម្លាំងទ័ពខ្លួនឯង មានផ្លូវដើរខ្លួនឯងផ្ទាល់ និងមាន វិធានការយ៉ាងពិសេសសម្រាប់បញ្ជាលើកងទ័ព ក្នុងតំបន់គ្រប់គ្រងរដ្ឋបាលព្រះអង្គ ប្រសិនជាកងទ័ពទាំងនោះ អាចបង្ករជាគ្រោះថ្នាក់ដលទ្រង់វិញ បើសិនជាទ្រង់ ចង់វាយប្រហារគ្រប់គ្រងប្រទេស បារាំង ដែលសម្តេច គិតថា បើសិនជា សម្តេចបារាំង គិតឃើញរឿងនេះថា ប្រមុខរដ្ឋធ្វើឲ្យមានកំហុស (ក្បត់បារាំង) ក៍វាហួសពេលទៅហើយ ដូច្នេះ សម្តេច ចាប់ផ្តើមស្វែងរកការ ចង់សម្ព័ន្ធជាមួយ មិត្តថ្មីៗ និងចងសម្ព័ន្ធជាមួយ បារាំង ជាបណ្តោះអាសន្ន។ សម្តេចប្រមុខរដ្ឋ មានព្រះរាជបំនងចង់ប្រ់ើប្រាស់ ព្រះរាជាណាចក្រ Naples ប្រឆាំងប្រទេស the Spaniards អេស្បាញ ដែលកំពុងឡោមព័ទ្ធក្រុង Gaeta។ ព្រះអង្គមានបំណងប្រឆាំងពួកសម្តេច ប្រទេសទាំងនេះផង តែក៍ដើម្បី ឲ្យមានសុវត្ថិភាពខ្លួនទ្រង់ផង ដែលវិធីបែបនេះ ពិតជាជួយ សម្តេចព្រះ Alexander ឲ្យរួចរស់ជីវិតក្នុងរយៈពេលមួយដីខ្លីប៉ុណ្ណោះ។
Such was his line of action as to present affairs. But as to the future he had to fear, in the first place, that a new successor to the Church might not be friendly to him and might seek to take from him that which Alexander had given him, so he decided to act in four ways. Firstly, by exterminating the families of those lords whom he had despoiled, so as to take away that pretext from the Pope. Secondly, by winning to himself all the gentlemen of Rome, so as to be able to curb the Pope with their aid, as has been observed. Thirdly, by converting the college more to himself. Fourthly, by acquiring so much power before the Pope should die that he could by his own measures resist the first shock. Of these four things, at the death of Alexander, he had accomplished three. For he had killed as many of the dispossessed lords as he could lay hands on, and few had escaped; he had won over the Roman gentlemen, and he had the most numerous party in the college. And as to any fresh acquisition, he intended to become master of Tuscany, for he already possessed Perugia and Piombino, and Pisa was under his protection. And as he had no longer to study France (for the French were already driven out of the kingdom of Naples by the Spaniards, and in this way both were compelled to buy his goodwill), he pounced down upon Pisa. After this, Lucca and Siena yielded at once, partly through hatred and partly through fear of the Florentines; and the Florentines would have had no remedy had he continued to prosper, as he was prospering the year that Alexander died, for he had acquired so much power and reputation that he would have stood by himself, and no longer have depended on the luck and the forces of others, but solely on his own power and ability.
សាច់រឿងខាងលើ គឺរឿងកើតក្នុង បច្ចុប្បន្ននេះ ចំណែករឿងកើតមាននៅ អនាគតដែលគួរឲ្យភ័យខ្លាចគឺថា Church អ្នកស្នងដំណែងនៅ ព្រះវិហារ Church ថ្មី គាត់អាចមិនមែនជាមិត្តជាមួយ សម្តេច Alexander ព្រះសម្តេចសង្ឈ Church ថ្មីនោះអាចទាមទារយកវិញនៅអ្វីដែលគេបាត់បង់កន្លងមក ដូច្នេះ សម្តេច Alexander ត្រូវសម្រេចិចិត្ត រៀបចំជា ០៤ ផែនការ គឺ ទី ១ ត្រូវកំទេចចោលក្រុមគ្រួសារសម្តេចសង្ឈ Church នោះ ពោលគឺ យកពួកគេទៅឆ្ងាយចេញពី សម្តេច Pope ទី ២ គឺ ព្រះអង្គ មានទំនាក់ទំនងល្អ ជាមួយមនុស្សសំខាន់ៗនៃ ក្រុង Rome ធ្វើបែបនេះ ដើម្បីជាការរារាំងពួកគេ កុំឲ្យជួយសម្តេច Pope និង អាចមានការតាមដានរបស់ សម្តេច Pope ចំណុចទី ៣ គឺ ប្រមូល កែប្រែពីសត្រូវទាំងឡាយ មកក្លាយជាមិត្តវិញ និង ទី ៤ ត្រូវប្រមូលអំណាចឲ្យយាបានច្រើនតាមអាចធ្វើទៅបាន មុនពេល សម្តេច Pope សុគត ធ្វើបែបនេះកុំឲ្យ មហាជន ភ្ញាក់ផ្អើល។ ចំណោម កិច្ចការទាំង ៤ ខាងលើនេះ គឺ សម្តេច Alexander បានសម្រេចកិច្ចការ ៣ ដោយសារទ្រង់បាន សម្លាប់ កំទេចស្ទើឺរអស់នូវ ក្រុមគ្រួសារសម្តេចសង្ឈ មានតែមួយចំនួនតួច ដែល រត់ គេច រួចរស់មានជីវិត។ សម្តេច Alexander នៅបានប្រមូលមនុស្ស មន្រ្តីសំខាន់ៗពី រដ្ឋាភិបាលរបស់ Roman ព្រមទាំងគ្រប់គ្រងស្ទើរទាំងស្រុងមនុស្សនៅក្នុងបក្សរបស់ Roman នេះផង។ សម្តេច Alexander នូវមានព្រះរាជបំណង ក្លាយទៅជាព្រះប្រមុខ Master នៃ ប្រទេស Tuscany ផងដែរ ដោយសារតែទ្រង់បានគ្រប់គ្រងនៅតំបន់នានាដូចជា Perugia and Piombino, and Pisa រួចទៅហើយ។ សម្តេច Alexander មិនចាំបាច់សិក្សា ភាសាបារាំង ទៀតទេ ដោយសារ ពួកបារាំង បានចាកចេញពី រដ្ឋ Naples ក្រោមស្នាដៃ សម្តេចនៃប្រទេស Spaniards ទាំងនេះជា មុខមាត់ កិត្តិស័ព្ួ សម្តេច ឈានទៅ ក្រសោបយក ប្រទេស Pisa និង បន្ទាប់ពីយកបានតំបន់ Lucca and Siena មួយផ្នែកនៃទឹកដីនេះ ជួបបញ្ហាជាមួយ សម្តេច Florentines ដោយសារសម្តេច ប្រទេស Florentines ចងបានទឹកដីទ្រង់រីកចំរើនដែរ និងគិតថា សម្តេច Alexander មានកេរ្តិឈ្មោះល្បី មានអំណាចខ្លាំងក្លាពីលើទ្រង់ពេក ឯទ្រង់ចង់បាន ល្បីដោយខ្លួនឯង មិនចង់រង់នៅបែប ពឹងសំណាង ដូចពេលនេះ និង ពឹងលើកម្លាំងគេដូចពេលនេះ តែគឺពឹងលើកម្ាំងខ្លួនឯង និង សមត្ថភាពខ្លួនឯង
But Alexander died five years after he had first drawn the sword. He left the duke with the state of Romagna alone consolidated, with the rest in the air, between two most powerful hostile armies, and sick unto death. Yet there were in the duke such boldness and ability, and he knew so well how men are to be won or lost, and so firm were the foundations which in so short a time he had laid, that if he had not had those armies on his back, or if he had been in good health, he would have overcome all difficulties. And it is seen that his foundations were good, for the Romagna awaited him for more than a month. In Rome, although but half alive, he remained secure; and whilst the Baglioni, the Vitelli, and the Orsini might come to Rome, they could not effect anything against him. If he could not have made Pope him whom he wished, at least the one whom he did not wish would not have been elected. But if he had been in sound health at the death of Alexander,[*] everything would have been different to him. On the day that Julius the Second[+] was elected, he told me that he had thought of everything that might occur at the death of his father, and had provided a remedy for all, except that he had never anticipated that, when the death did happen, he himself would be on the point to die.
[*] Alexander VI died of fever, 18th August 1503.
[+] Julius II was Giuliano della Rovere, Cardinal of San Pietro ad Vincula, born 1443, died 1513.
ព្រះបាទ Alexanderបានសុគតនៅ ៥ ប្រាំក្រោយមក គឺ ៥ ឆ្នាំក្រោយពី ព្រះអង្គបានដកដាវជាលើកដំបូងចេញពីស្រោមដាវ។សម្តេច នៅមានតែ ប្រមុខរដ្ឋ Romagna ដែលនៅ រក្សាភាពរឹងមាំ មិនតក់ស្លុត ចំពោះមុខ កិច្ចការដ៍រសេមរសាប ពាសវាលពាសកាលមិនទាន់សម្តេចបាន និង ចំពោះគំនាប ពីសត្រូវ ធំៗ ២ ថែមទាំង មានជំងឺ រហូតដល់សុគត។ មានតែប្រមុខរដ្ឋ Romagna នេះទេ ដែលដឹងថា របៀបរស់នៅជាមនុស្សត្រូវធ្វើបែបណា ឲ្យឈ្នះ ធ្វើបែបណាឲ្យចាញ់ និង ដឹងថា ជីវិតមនុស្សគឺជា ខ្សែភាពយន្ត ដែលមានពេលខ្លីណាស់ បើសិនជាមាន កងទ័ពនៅពីក្រោយខ្នង បើសិនជាគ្មានសុខភាពល្អ ដូច្នេះ ពិតជាអាចសម្រចបានរាល់ការរំបាកនានា អីចឹងមូលដ្ឋានគ្រឹះបែបនេះ គឺជាប្រការល្អណាស់ គឺបញ្ហានៅ Romagna អាចនឹងដោះស្រាយបានមិនលើសពី ១ ខែឡើយ។ សម្រាប់ ក្រុង Rome គ្មានបញ្ហាដល់ ទ្រង់ទេ បើទោះជាមនុស្សធ្លាក់ក្រោមការត្រួតត្រារបស់ Rome ក៍មានមនុស្ស ៥០% នៅមានជីវិត និង មានសុវត្ថិភាព គ្រាដែល រដ្ឋនានាដូចជា Baglioni, the Vitelli, and the Orsini ធ្លាក់ចូលក្ុងកណ្តាប់ដៃក្រុង Rome ក៍ពួកគេមិនធ្វើអ្វី ព្រះអង្គបានដែរ។ បើពួកគេមិនអាច តាំងខ្លួនជា សម្តេច Pope បានទេ តើ នណាដែលនឹងត្រូវបានតែងតាំងជា សម្តេច Pope ? ដូច្នេះ ប្រាកដណាស់ថា មនុស្សដែលមិនចង់ក្លាយជា សម្តេច Pope គេនឹង ត្រូវបាន ជ្រើសតាំងជាសម្តេច Pope តែបើសិនជា អ្នកនោះ មានជំងឺ សុគតដូចជា សម្តេច Alexander តើវាទៅជា យ៉ាងណា នោះគឺអ្វីៗ ពិតជាខុសពី សម្តេច Alexander។ នៅថ្ងៃដែល Julius ត្រូវបានគេជ្រើសតាំងជាសម្តេច Pope នោះ គាត់បាននិយាយប្រាប់ ទូលបង្គំថា ថ្ងៃដែល ឪពុុកគាត់ស្លាប់ គាត់បានគឹតឃើញទាំងអស់រឿងរ៉ាវផ្សេងៗ គាត់ថា គាត់ចែកចាយ សំណង remedy ទៅឲ្យមនុស្សគ្រប់គ្នា លើកលែងតែអ្នកណាដែលមិនបានទៅចូលរួមបុណ្យសព ដូច្នេះ ពេលថ្ងៃស្លាប់ជាមរនា ចូលមកដល់ គឺគាត់ សម្តេច Pope មិនស្លាប់ទេ។
When all the actions of the duke are recalled, I do not know how to blame him, but rather it appears to be, as I have said, that I ought to offer him for imitation to all those who, by the fortune or the arms of others, are raised to government. Because he, having a lofty spirit and far-reaching aims, could not have regulated his conduct otherwise, and only the shortness of the life of Alexander and his own sickness frustrated his designs. Therefore, he who considers it necessary to secure himself in his new principality, to win friends, to overcome either by force or fraud, to make himself beloved and feared by the people, to be followed and revered by the soldiers, to exterminate those who have power or reason to hurt him, to change the old order of things for new, to be severe and gracious, magnanimous and liberal, to destroy a disloyal soldiery and to create new, to maintain friendship with kings and princes in such a way that they must help him with zeal and offend with caution, cannot find a more lively example than the actions of this man.
ពេលរំលឹកឡើងវិញនូវរាល់សកម្មភាពសម្តេចប្រមុខរដ្ឋ duke ទួកលបង្គំមិនដឹងថា ត្រូវស្តីបន្ទោសបែបណាទេ ព្រោះ មើលទៅដូចជា ប្រមុខរដ្ឋនេះ រៀងធ្វើត្រាប់តាមគេ តៗគ្នា ដែល សម្តេចគេពីមុនមក គឺ ពឹងលើសំណាងអ្នកផ្សេង ពឹងលើកម្លាំងកងទ័ពអ្នកផ្សេង ដើម្បីបង្កើតរដ្ឋាភិបាល។ដោយសារតែ ប្រមុខរដ្ឋនេះ មានទស្សនៈជំនឿបែបនេះ ដោយសារសម្តេចនោះ គ្មានគោលដៅច្បាស់លាស់ ដូច្នេះបានជា បំពេញការងារ មិនតាមលំដាប់លំដោយ គាត់ពឹងតែ អាយុ ដ៍ខ្លីរ និង ពឹងលើជម្ងឺឈីព្រឹក ឈីល្ងាច របស់ព្រះបាទ Alexander ទៅវិញ។ ដូច្នេះ គឺមានតែ ប្រមុខរដ្ឋនេះ ត្រូវតែថែរក្សារដ្ឋាភិបាលទ្រង់ ដោយអង្គឯងក្នុងនាមជា "សម្តេចថ្មី" ដើម្បីយកឈ្នះចិត្ត មិត្តភ័ក្រមិនថា ឈ្នះដោយការប្រើកម្លាំងទ័ព ឬ ប្រើការបោកបញ្ឆោតឡើយ គឺដើម្បីឲ្យមានគេ ស្រលាញ់រាប់អាន ដើម្បីឲ្យមនុស្សម្នាគេ ខ្លាចរអារចំពោះយើងជាសម្តេច ដើម្បីឲ្យពួកគេ ដើរតាមយើង ដើម្បីឲ្យទាហានគេគោរពយើង ដើម្បីកំទេចចោលអ្នកដែលមានអំណាចជាងយើង ឬ ត្រូវមានគំនិតណាមួយដើម្បីសម្លាប់ អ្នកនោះ ដើម្បី ផ្លាស់ប្តូររបស់ ចាស់ ទៅជារបស់ថ្មីវិញ ដើម្បីដូរ ចិត្តតិរច្ឆានទៅជាចិត្តសម្បុរសធម៍ មានភាពអស្ចារ្យ មានភាពសេរីនិយម ដើម្បីកំទេចទាហានដែលគ្មានស្វាមីភ័ក្រ្ត បង្កើតជាទាហានស្មោះស៍ក្រ្ម ដើម្បីរក្សាទំនាកទំនងជាមួយ ព្រះមហាក្សត្រ និង សម្តេច គឺមានតែ មនុស្សជំពូកនេះទេ ដែលយើងត្រូវតែជួយគាំទ្រ ជួយខ្នញខ្នែង ប្រកបដោយការប្រុងប្រយ័ត្នខ្ពស់ ក្រៅពីនេះ ទូលបង្ខំ គ្មានឧទាហរណ៍ណាល្អ ជាងការលើកឡើងពី មនុស្សម្នាក់នេះឡើយ។
Only can he be blamed for the election of Julius the Second, in whom he made a bad choice, because, as is said, not being able to elect a Pope to his own mind, he could have hindered any other from being elected Pope; and he ought never to have consented to the election of any cardinal whom he had injured or who had cause to fear him if they became pontiffs. For men injure either from fear or hatred. Those whom he had injured, amongst others, were San Pietro ad Vincula, Colonna, San Giorgio, and Ascanio.[*] The rest, in becoming Pope, had to fear him, Rouen and the Spaniards excepted; the latter from their relationship and obligations, the former from his influence, the kingdom of France having relations with him. Therefore, above everything, the duke ought to have created a Spaniard Pope, and, failing him, he ought to have consented to Rouen and not San Pietro ad Vincula. He who believes that new benefits will cause great personages to forget old injuries is deceived. Therefore, the duke erred in his choice, and it was the cause of his ultimate ruin.
[*] San Giorgio is Raffaello Riario. Ascanio is Ascanio Sforza. had bestowed on him.
ចំណុចទី ១ មានតែ មនុស្សម្នាក់ Pope ? ដែលជ្រើសរើស Julius ឡើងជាសម្តេច pople ថ្មី ដោយខុសឆ្គង ចំណុច ទី ២ គឺរបៀបនៃការជ្រើសរើសខុស ដោយសារ ដូចដែលទូលបង្គំបានទូលស្រាប់ថា មិនអាចធ្វើការជ្រើសរើសម្តេច Pope តាមគំនិតទ្រង់បានទេ ព្រោះត្រូវយកចិត្តទុកដាក់ថា មានមនុស្សគេផ្សេងគេចង់ក្លាយខ្លួនទៅជាសម្តេច Pope ដែរ តែគាត់មិនត្រូវបានព្រះវិហារ កាឌីណាល់ cardinal បញ្ជូលឈ្មោះក្នុងបញ្ជីត្រូវជ្រើសរើសឡើយ ដោយសារតែពួកគេធ្លាប់ឈ្លោះគ្នា (មានស្នាមរបួស) ឬ មួយព្រួយខ្លាចថាអាចមានការសងសឹកណាមួយ បើសិនអ្នកនោះ ក្លាយខ្លួនជាបុព្វជិត pontiffs សម្រាប់មនុស្សលោក ដែលធ្វើឲ្យមនុស្សម្នាក់ផ្សេងទៀតមានរបួសស្នាម គឺដោយសារតែ ការភ័យខ្លាច ឬ ដោយសារតែការស្អប់។ អ្នកដែលធ្លាប់មានរបួសស្នាម ជំលោះកន្លងមក មានដូចជា San Pietro ad Vincula, Colonna, San Giorgio, and Ascanio. ពេលបានក្លាយជាសម្តេច Pope អ្កកផ្សេងៗបែរជាខ្លាចគាត់វិញមានដូចជា Rouen និង Spaniards ពួកគេចង់បានទំនាក់ទំនងល្អ ចង់ធ្វើការងារតាម កាតព្វកិច្ច ចំណែក ប្រទេសបារាំង ក៍មានទំនាក់ទំនងជាមួយ សម្តេច Pope ដែរ។ ក្នុងន័យនេះ បានជាការចាំបាច់ណាស់ ដែលប្រមុខរដ្ឋ ត្រូវតែ បង្កើតជាសម្តេច Pople នៅប្រទេស Spaniard បន្ទាប់មក ត្រូវ ផ្តួលរំលំសម្តេច Pople នេះចោល ដើម្បី លួងលោម ដល់ Rouen and not San Pietro ad Vincula អ្នកណាទទួលបានប្រយោជន៍ ជាលាភថ្មីៗ ពួកគេនឹងបំភ្លេចចោលរឿងរ៉ាវអាក្រក់ចាស់ៗ ដូចនេះ បានជាប្រមុខរដ្ឋ ត្រូវមាន មានជំរើស បើសិនជាមានការរើសខុស ចុងក្រោយឈានដល់ មហន្តរាយរលំរលាយ។
No comments:
Post a Comment