CHAPTER XXV: សម្តេច នឹង ការប្រើប្រាស់ វាសនា

បញ្ហាទាក់ទងជាមួយមនុស្ស តើធនធានប៉ុន្មាន ទើបគ្រប់គ្រាន់ ហើយក្នុងករណីណា ដែលគេមិនត្រូវប្រើធនធាន?

What Fortune Can Effect In Human Affairs, And How To Withstand Her

ការវិភាក ជំពូកទី ២៥

IT is not unknown to me how many men have had, and still have, the opinion that the affairs of the world are in such wise governed by fortune and by God that men with their wisdom cannot direct them and that no one can even help them; and because of this they would have us believe that it is not necessary to labour much in affairs, but to let chance govern them. This opinion has been more credited in our times because of the great changes in affairs which have been seen, and may still be seen, every day, beyond all human conjecture. Sometimes pondering over this, I am in some degree inclined to their opinion. Nevertheless, not to extinguish our free will, I hold it to be true that Fortune is the arbiter of one-half of our actions, but that she still leaves us to direct the other half, or perhaps a little less.

ទូលបង្គំ មិនមែនមិនដឹងទេថា​ មានមនុស្សជាច្រើន បានលើកឡើងកន្លងមក និង កំពុងតែលើកឡើងថែមទៀតជារៀងរាល់ថ្ងៃ ស្តីពី ទស្សនៈថា កិច្ចការលោកីយ៍នេះ គឺដឹកនាំ គ្រប់គ្រង បញ្ជា ដោយ វាសនា fortune និង ដោយព្រះ/ ទេវតា និងថា មនុស្សលោកមាន គតិបណ្ឌិត ប្រាជ្ញា គឺមិនអាចដឹកនាំ គ្រប់គ្រង បញ្ជា បានឡើយ និង ក៍គ្មានអ្នកណាម្នាក់អាចជួយ មនុស្សទាំងនោះបានផង គឺដោយសារការយល់ឃើញបែបនេះ បានជាពួកគេប្រាប់មក យើងវិញថា កុំប្រឹងប្រែងខំធ្វើការងារពេក ទុកឲ្យ វាសនា ឬ ទេវតា ចាត់ចែងការងារទាំងនោះចុះ។ ទស្សនៈបែបនេះ នៅតែពេញនិយមណាស់ ក្នុងសម័យកាលយើងនេះ ដោយសារ តែបានមើលឃើញថា ការផ្លាស់ប្តូរធំៗ កើតមានកន្លងមក និង កំពុងកើតមាន ដូចមានសព្វថ្ងៃ គឺ ហួសពីសមត្ថភាពមនុស្សលោក។ ពេលខ្លះ ដោយបានពិចារណារឿងនេះ ទូលបង្គំមាន ទស្សនៈខ្លះៗក្នុង ប្រធានបទនេះដែរ តែដើម្បីកុំឲ្យខុសជាមួយទស្សនៈខាង សាសនា free will ទូលបង្កំ សុំតែទូលរឿងពិតថា ព្រះវាសនា Fortune គឺសំដៅថា ជាសកម្មភាព ១ ភាគ ២ ( ៥០%) របស់យើង តែ វាសនា នេះ យើងអាចនៅតែ បញ្ជា ដឹកនាំ គ្របគ្រង direct បាន ពាក់កណ្តាល (៥០%) ថែមទៀត ឬ មួយអាចថាតិចជាងនេះ ។

I compare her to one of those raging rivers, which when in flood overflows the plains, sweeping away trees and buildings, bearing away the soil from place to place; everything flies before it, all yield to its violence, without being able in any way to withstand it; and yet, though its nature be such, it does not follow therefore that men, when the weather becomes fair, shall not make provision, both with defences and barriers, in such a manner that, rising again, the waters may pass away by canal, and their force be neither so unrestrained nor so dangerous. So it happens with fortune, who shows her power where valour has not prepared to resist her, and thither she turns her forces where she knows that barriers and defences have not been raised to constrain her.

 

ទូលបង្គំសូមធ្វើការប្រៀបធៀប រវាង វាសនា និង ទឹកជំនន់ទន្លេ raging rivers ដែលពេលមានទឹកជំនន់ខ្លាំងគឺវាហូរបុកសំដៅទៅទីវាលទំនាប រលំដើមឈើ សំណង់់អគារ ចុកដាច់ដី ពីមួយកន្លែងយកទៅផ្តុំនៅមួយកន្លែងទៀត អ្វីសព្វយ៉ាងដែលនៅពីមុខទឹក គឺត្រូវ ប៉េីងខ្ទាតទាំងអស់ គឺថាអ្វីឺត្រូវរវាយ​ដួលរាប ដោយគ្មានមួយអាច ឈ ការពារខ្លួនបានឡើយ គឺដូចគ្នាអីចឹង គ្មានទាន់មានមនុស្សណា អាចមកជួយ បង្ការ បានឡើយ ដោយសារពេលមេឃស្រឡៈល្អ គេមិននាំគ្នារៀបចំ ផែនការការពារទុកជាមុន គឺប្រលទាំងរបាំងការពារ និង វិធានការការពារ ត្រៀមថ្ងៃក្រោយថា បើសិនជាមានជំនន់ទន្លេដូចនេះទៀត គឺទឹកនឹងហូរចុះតាម ប្រឡាយជីក ហើយកំលាំងទឹកហូរក៍មិនជាខ្លាំង ក៍មិនជានាំគ្រោះថ្នាក់ដូចជាពេលនេះ។ ដូច្នេះ គឺមានន័យថា អ្វីៗកើតឡើងតាម វាសនា ដែលវាសនានេះ បង្ហាញពី កំលាំងថាមពល គ្រាដែល ភាគី ម្ខាងទៀតមិនបានត្រៀមដើម្បីប្រឆាំងទប់ទល់ជាមួយ ថាមពលកំលាំងនោះ គឺថាមពលនោះវាដឹងថា កន្លែងណាដែលគ្មាន របាំង គ្មានការការពារគឺ ថាមពលនោះ នឹងបុកសំដៅទៅទីនោះ។

And if you will consider Italy, which is the seat of these changes, and which has given to them their impulse, you will see it to be an open country without barriers and without any defence. For if it had been defended by proper valour, as are Germany, Spain, and France, either this invasion would not have made the great changes it has made or it would not have come at all. And this I consider enough to say concerning resistance to fortune in general.

រឿងនេះ បើសម្តេច ងាកទៅមើលប្រទេស អុីតាលី Italy ដែលជា ដូចជាកៅអីមួយមានការផ្លាស់ប្តូរ ដែលដោយសារតែមាន កម្លាំងជំរុញ impulse ទើបនញតាលមានការផ្លាស់ប្តូរ សម្តេចនឹងរកឃើញថា ប្រទេសអុីតាលី ជាប្រទេសចំហរគ្មានរបាំងការពារ គ្មានវីធានការការពារ ដែលខុសប្លែកពីបណ្តាប្រទេសនានាដូចជា ប្រទេស Germany, Spain, and France គេមានទាំងរបាំងការពារ ទាំងវិធានការពារ បើទោះបីជាខ្មាំង ចូលមកវាយប្រហារ ក៍គ្មានការខូចខាតធំដុំដែរ ឬ មួយពួកខ្មាំងសត្រូវមិនហ៊ានចូលមកវាយប្រហារសោះតែម្តង។ ទាំងអស់នេះ ទូលបង្គំដូចជាបាន បកស្រាយច្រើនល្មមអាចគ្រប់គ្រាន់ក្នុងប្រធានបទស្តីពីការប្រឆាំងតបជាទូទៅ រឿងទាក់ទង វាសនា។

But confining myself more to the particular, I say that a prince may be seen happy to-day and ruined to-morrow without having shown any change of disposition or character. This, I believe, arises firstly from causes that have already been discussed at length, namely, that the prince who relies entirely upon fortune is lost when it changes. I believe also that he will be successful who directs his actions according to the spirit of the times, and that he whose actions do not accord with the times will not be successful. Because men are seen, in affairs that lead to the end which every man has before him, namely, glory and riches, to get there by various methods; one with caution, another with haste; one by force, another by skill; one by patience, another by its opposite; and each one succeeds in reaching the goal by a different method. One can also see of two cautious men the one attain his end, the other fail; and similarly, two men by different observances are equally successful, the one being cautious, the other impetuous; all this arises from nothing else than whether or not they conform in their methods to the spirit of the times. This follows from what I have said, that two men working differently bring about the same effect, and of two working similarly, one attains his object and the other does not.

ឥលូវនេះ ទូលបង្គំងាកចូលកាន់តែជ្រៅក្នុងប្រធានបទ ដែលទូលបង្គំបានឃើញថាមានសម្តេចខ្លះ សប្បាយរីករាយថ្ងៃនេះ បែរជាថ្ងៃស្អែក សម្តេចនោះរលាយវិនាស ដោយគ្មានឃើញមានបង្ហាញជាសញ្ញានៃការផ្លាស់់ប្តូរ ឬ មួយសញ្ញានៃការតាំងចិត្តអ្វីសោះ ទាំងនេះ វាកើតឡើងដោយសារ វាដូចជាអ្វីដែល ទូលបង្គំបានបកស្រាយពន្យល់រួចសព្វអស់សេចក្តី មានន័យថា សម្តេចនោះ ជឿជាក់ទាំងស្រុងទៅលើ កម្លាំងវាសនា ដោយទ្រង់គ្មានបានធ្វើអ្វីដើម្បីជាការផ្លាស់ប្តូរទាល់តែសោះ បើមានការផ្លាស់ប្តូរ នោះការខាតបង់ បរាជ័យគឺគ្មានឡើយ។ ទូលបង្គំមានជំនឿថា សម្តេចនឹងទទួលបានជោគជ័យ បើកាលណាសម្តេចដើរតាមវិធីនេះបានត្រឹមត្រូវ គឺអាស្រ័យតាមការកំណត់លើ ពេលវេលា បើសិនជាមិនធ្វើ យោងតាមពេលវេលាទេ គឺមិនអាចទទួលបានជោគជ័យ។ ដោយសារតែមនុស្សលោក បំពេញការងារសព្វយើង គឺសំអាងទៅលើ លទ្ធផលចុងក្រោយ របស់ អ្នកដើរមុនៗ លទ្ធផលទាំងនោះ មានដូចជា កិត្តិយស ភាពមានបានទ្រព្យសម្បត្តិ គឺថាដើម្បីបានរបស់ទាំងនេះ គេប្រើវិធីច្រើនយ៉ាង ខ្លះប្រើវិធីប្រុងប្រយ័ត្ន caution ខ្លះប្រើវិធីរហ័សលឿន haste ខ្លះប្រើកម្លាំងកាយ ខ្លះប្រើជំនាញ ខ្លះប្រើវិធី អត់ធ្មត់ ខ្លះប្រើវិធីផ្ទុយពីនេះ ហើយម្នាក់ៗសុទ្ធតែជោគជ័យតាមគោលបំណងរបស់គេដោយ វិធីផ្សេងៗគ្នា ។ គេអាចនឹងមើលឃើញថា មានមនុស្ស ២ នាក់ ប្រើវិធីប្រុងប្រយ័ត្នយឺតៗ ដូចៗគ្នា តែមាន ១ នាក់ គត់ដែលជោគជ័យនៅនាទីចុងក្រោយ ខណៈ ម្នាក់ទៀត បែរជាបរាជ័យ។ រឿងស្រដៀងគ្នានេះដែរ គឺមនុស្ស ២ នាក់ ដែលគេធ្វើអង្កេតឃើញថា មានជ័យជំនះដូចគ្នា គឺថា ម្នាក់មានការប្រុងប្រយ័ត្ន cautious និង​ម្នាក់មានការប្រើវិធី អន្ទះសារ impetuous រឿងបែបនេះ កើតឡើង គឺគ្មានអ្វីក្រៅតែពីការ ប្រើប្រាស់ពេលវេលា ត្រឹមត្រូវឡើយ spirit of the times។ ទាំងនេះ គឺដូចជាអ្វីដែលទូលបង្គំទូលថ្វាយស្រាប់ថា មនុស្ស ២ នាក់ ប្រើវិធីធ្វិការ ខុសៗគ្នា ទទួលបានលទ្ធផល ដុចគ្នា និង មនុស្ស ២ នាក់ បំេពញការងារស្រដៀងៗគ្នា តែម្នាក់បានជោគជ័យ ម្នាក់ទៀត បរាជ័យ។

Changes in estate also issue from this, for if, to one who governs himself with caution and patience, times and affairs converge in such a way that his administration is successful, his fortune is made; but if times and affairs change, he is ruined if he does not change his course of action. But a man is not often found sufficiently circumspect to know how to accommodate himself to the change, both because he cannot deviate from what nature inclines him to do, and also because, having always prospered by acting in one way, he cannot be persuaded that it is well to leave it; and, therefore, the cautious man, when it is time to turn adventurous, does not know how to do it, hence he is ruined; but had he changed his conduct with the times fortune would not have changed.

ការផ្លាស់ប្តូរលទ្ធផល គឺចេញមកពីរឿងខាងលើនេះ គឺសម្តេច ១ ដឹកនាំរដ្ឋដោយខ្លួនឯងផ្ទាល់ប្រកបដោយការប្រុងប្រយ័ត្ន និងការអត់ធ្មត់ខ្ពស់ យោងតាមពេលវេលាសមស្រប និងការបំពេញព្រះរាជកិច្ចក្នុងដែនដីរដ្ឋបាលខ្លួន គឺ ទទួលបានជោគជ័យ ដែល វាសនា ត្រូវបាន បង្កើតឡើងមក ពិតមែន តែបើសិនជា ពេលវេលា និង កិច្ចការយើង​ប្រែប្រួល នោះសម្តេច ប្រាកដណាស់នឹងបរាជ័យ បើសិនជាសម្តេចមិនផ្លាស់ប្តូរ សកម្មភាពឲ្យសមស្រប។ តែ មនុស្សលោក មិនអាចមានសមត្ថភាពដឹងរឿងគ្រប់ហេតុការណ៍ អាចក្តាប់សភាពការណ៍បានមូលដល់ថ្នាក់សម្របខ្លួនទៅតាមការផ្លាស់ប្តូរខាងក្រៅឡើយ ទី ១ គឺដោយសារ មនុស្សមានចរិកពីកំណើតដែលមិនអាចផ្លាស់ប្តូរ មួយទៀត ដោយសារ មនុស្សលោក គិតជាទូទៅថា បើសិនជាធ្វើបែបនេះគឺជារឿង ល្អ ចុះបើហេតុការណ៍ វាទៅជាបែបនោះ ដូច្នេះជាការចំណាយពេលអត់ប្រយោជន៍ ក្នុងន័យនេះ បានជាមនុស្សដែលមានការប្រយ័ត្នប្រយែង គឺគេមិនអាចទាញយកប្រយោជន៍ពីពេលវេលា គឺមិនដឹងថាត្រូវធ្វើបែបណាបើសិនជា កាលះទេសៈប្រែប្រួល ដូច្នេះបានជាគាត់រងការបរាជ័យ តែបើសម្តេចផ្លាស់ប្តរសកម្មភាព តាមពេលវេលា សំណាងគឺមិនអាចផ្លាស់ប្តូរ គឺត្រូវបានជារបស់សម្តេច។

Pope Julius the Second went to work impetuously in all his affairs, and found the times and circumstances conform so well to that line of action that he always met with success. Consider his first enterprise against Bologna, Messer Giovanni Bentivogli being still alive. The Venetians were not agreeable to it, nor was the King of Spain, and he had the enterprise still under discussion with the King of France; nevertheless he personally entered upon the expedition with his accustomed boldness and energy, a move which made Spain and the Venetians stand irresolute and passive, the latter from fear, the former from desire to recover the kingdom of Naples; on the other hand, he drew after him the King of France, because that king, having observed the movement, and desiring to make the Pope his friend so as to humble the Venetians, found it impossible to refuse him. Therefore Julius with his impetuous action accomplished what no other pontiff with simple human wisdom could have done; for if he had waited in Rome until he could get away, with his plans arranged and everything fixed, as any other pontiff would have done, he would never have succeeded. Because the King of France would have made a thousand excuses, and the others would have raised a thousand fears.

កាលណោះសម្តេច Pope Julius​ ទី ២ យាងបំពេញ​ព្រះរាជកិច្ចយ៉ាងលឿនអន្ទះអន្ទែង impetuously បែបចាប់បង្ខំ ដោយទ្រង់ទតឃើញថា កាលៈទេសៈនៃស្ថានការណ៍ និង ពេលវេលា គឺល្អណាស់ ក្នុងការធ្វើ សកម្មភាពគម្រោងការ line of action ដែលព្រះអង្គទទួលបានជោគជ័យជានិច្ច។ ព្រះរាជកិច្ចដំបូងរបស់ទ្រង់ គឺការធ្វើសង្រ្គាមប្រឆាំងប្រទេស Bologna ដែលកាលណោះ សម្តេច Messer Giovanni Bentivogli នៅរស់នៅឡើយ។ តំណាងប្រទេស Venetians បង្ហាញជំហរថាមិនអាចទទួលយកផែនការនេះបានឡើយ ចំណែក ព្រះរាជាប្រទេស អេស្បាញ King of Spain ក៍ដូចគ្នាផងដែរ ដូច្នេះ ទាំងអស់គ្នាស្ថិតក្នុងដំណាក់កាលពិភាក្សាគ្នា រួមទាំងស្តេចព្រះបារាំង King of France ទោះជាមានការពិភាក្សាបែបនេះក្តី ជាចុងក្រោយ ស្តេច Pope ស្រេចព្រះទ័ពអង្គឯងថា ចេញបេសកកម្ម expedition ដោយការតាំងចិត្តក្លាហាន និងកម្លាំងពលំខ្លាំងក្លា ដោយទុកឲ្យភាគីប្រទេស អេស្បាញ និង Spain and the Venetians នៅជាភាគីប្រឆាំង ដែលប្រទេសទាំង ២ នេះ ចង់វាយយកប្រទេស Naples ភាគីដែលប្រឆាំងដែរ នៅពេលក្រោយគឺ ប្រទេសបារាំង តែ​ សុខចិត្ត ព្រមដើរតាមក្រោយសម្តេច Pope ទៅច្បាំងដែរ ដោយសារ ស្តេចបារាំង មើលឃើញក្បូនកងទ័ពដ៍ក្ហាហាន ខ្លាំងក្លារបស់សម្តេច Pope និងខ្លាច មិនចង់បានបញ្ហាដូចជាសម្តេចនៃប្រទេស Venetians ដូច្នេះ ស្តេចបារាំងមិនអាចប្រកែកបាន។ ដូច្នេះ សម្តេច Julius បានប្រើប្រាស់វិធី ចាប់បង្ខំ impetuous ដែលកន្លងមក មិនដែលមានសោះ សម្តេចសង្ឃ pontiff ណាប្រើវិធីបែបនេះ គឺជាវិធីមនុស្សសាមញ្ញមានគតិបណ្ឌិត ដោយសម្តេចទ្រង់យល់ឃើញថា បើនៅអង្គុយរង់ចាំ ការសម្រេចក្នុងកិច្ចពិភាក្សា នៅក្រុង រូម Rome ដូចដែលសម្តេចសង្ឃនានា ធ្វើនាពេលកន្លងទៅ ក្នុងក្រុង Rome នោះ ព្រះរាជផែនការទ្រង់គឺមិនអាចចេញជារូបរាង អ្វីៗក៍មិនចប់ ក៍មិនអាចដោះស្រាយបានដែរ ចំណែកផែនការសម្តេច ក៍គ្មានជោគជ័យដែរ ដោយសារសម្តេចប្រទេសបារាំងនឹងលើកឡើងពី លេស ដោះសាររាប់ពាន់ជំពូក ចំណែកសម្តេចផ្សេងទៀតនឹងលើកពីការភ័យខ្លាចរាប់ពាន់រឿងផងដែរ។

I will leave his other actions alone, as they were all alike, and they all succeeded, for the shortness of his life did not let him experience the contrary; but if circumstances had arisen which required him to go cautiously, his ruin would have followed, because he would never have deviated from those ways to which nature inclined him.

ទូលបង្គំនឹងចាកចេញ លែងនិយាយរឿង ព្រះរាជសកម្មភាព សម្តេច Pope Julius​ ដោយសារតែ រឿងនោះមានលំនាំដូចៗគ្នា នឹងបានទទួលជោគជ័យដូចៗគ្នាដែរ ដោយសារទ្រង់មាន អាយុខ្លី ឆាប់សុគត ដូច្នេះ ទ្រង់គ្មានបទពិសោធន៍អ្វីដែលខុស ឬ ផ្ទុយ ពី បទពិសោធន៍របស់ទ្រង់ឡើយ បើសិនជាមាន កាលទេសៈ circumstances ថ្មីមួយកើតឡើង ដែលត្រូវឲ្យសម្តេច បំពេញព្រះរាជកិច្ចដោយខ្លួនឯងផ្ទាល់ cautiously​ ពេលនោះ ការវិនាសអន្តរាយ នឹងកើតមានដល់ព្រះអង្គជាក់ច្បាស់ ដោយសារតែ សម្តេច មិនចេះបត់បែន ឬ កែចរិក nature inclined តាមសភាពការណ៍ តាមតាលៈទេសៈតម្រូវចាំបាច់ចំពោះមុខ។

I conclude, therefore that, fortune being changeful and mankind steadfast in their ways, so long as the two are in agreement men are successful, but unsuccessful when they fall out. For my part I consider that it is better to be adventurous than cautious, because fortune is a woman, and if you wish to keep her under it is necessary to beat and ill-use her; and it is seen that she allows herself to be mastered by the adventurous rather than by those who go to work more coldly. She is, therefore, always, woman-like, a lover of young men, because they are less cautious, more violent, and with more audacity command her.

ដូច្នេះ ទូលបង្គំជាខ្ញុំសូមធ្វើការសន្ធិដ្ឋានថា ជោគវាសនា អាចធ្វើការផ្លាស់ប្តូរបាន ជោគវាសនាស្ថិតនៅជាប់ជាមួយមនុស្សលោក មនុស្សទៅដល់ណា ជោគវាសនាទៅដល់នោះដែរ ។ មនុស្ស មាន កិច្ចព្រមព្រៀងជាមួយ វាសនា នោះ ទាំង ២ អង្គ នឹងទទួលបានជោគជ័យជានិរន្ត តែមនុស្សនឹងជួបបរាជ័យវិញ កាលណា ធាតុទាំង ២ នេះ បែកគ្នា។ សម្រាប់ទូលបង្គំផ្ទាល់់ យល់ថា កិច្ចការបែបដំណើរ ព្រេងវាសនា adventurous ល្អជាង កិច្ចការបែប ប្រយ័ត្នប្រយែង cautious ដោយសារតែ វាសនា គឺជា មនុស្សស្រី fortune is a woman ដូច្នេះ បើយើងចង់រក្សាទុកមនុស្សស្រីនោះជារបស់យើង គឺជាការចាំបាច់ ត្រូវតែ ធ្វើបាបនាង និង ប្រើប្រាស់នាង ខុស បែបបត់ ill-use her គឺពេលនោះ នាងនឹងមាន អារម្មណ៍ថា បណ្តោយខ្លួនតាម ព្រេងវាសនា adventurous ដឹកនាំទៅចុះ ល្អជា បណ្តោយខ្លួនឲ្យ អ្នកចាស់ (សម្តេចចាស់)ដឹកនាំគ្រប់គ្រង នាង។ ដូច្នេះ គឺវាដូចគ្នាទាំងអស់ គ្រប់រឿង គ្រប់ស្រីស្អាត គ្រប់នារីជាសង្សារប្រុសក្មេង ដោយសារតែ ប្រុសក្មេងនេះ មានការប្រយ័ត្នប្រយែងតិចតួចជាង less cautious មានចរិកកាចបែបហឹង្សារជាង និងមានភាព ក្លាហានជាង ក្នុងការបញ្ជា ដឹកនាំ គ្រប់គ្រង នាង ធៀបជាមួយ ប្រុសចាស់ !