CHAPTER XVI: សេរីនិយម និង ផ្តាច់ការនិយម

អំពីចិត្តសទ្ធា និង ចិត្តកំណាញ់( ភាពខុសគ្នានៃការបកប្រែ គឺខ្ញុំប្រើពាក្យថា របបសេរីនិយម និង របប សម្តេចនិយម/ផ្តាច់ការនិយម ដោយសារ ម្ចាស់សៀវភៅនេះ គាត់ ណែនាំ សម្តេច ឲ្យបង្កើតរបប សម្តេច ថ្មី New Prince លើទឹកដីចាស់ Old Prince ) របប សេរីនិយម​ គឺសម្តេច មានសិទ្ធិបញ្ជាលើការចំណាយ ការលួច ឆក់ ប្លន់ ជំនួញផ្សេងៗ ដើម្បីចីញ្ចឹមកងទ័ពសម្តេច! តែ អ្នកនិពន្ធ ចង់ឲ្យសម្តេច ដើរតួរជាមនុស្សចិត្តអាក្រក់ កំណាញ់ កាន់របប ផ្តាចការជាង)

Chapter XVI: Concerning Liberality and Meanness

Commencing then with the first of the above-named characteristics, I say that it would be well to be reputed liberal. Nevertheless, liberality exercised in a way that does not bring you the reputation for it, injures you; for if one exercises it honestly and as it should be exercised, it may not become known, and you will not avoid the reproach of its opposite. Therefore, any one wishing to maintain among men the name of liberal is obliged to avoid no attribute of magnificence; so that a prince thus inclined will consume in such acts all his property, and will be compelled in the end, if he wish to maintain the name of liberal, to unduly weigh down his people, and tax them, and do everything he can to get money. This will soon make him odious to his subjects, and becoming poor he will be little valued by any one; thus, with his liberality, having offended many and rewarded few, he is affected by the very first trouble and imperilled by whatever may be the first danger; recognizing this himself, and wishing to draw back from it, he runs at once into the reproach of being miserly.

ជាដំបូង ទូលបង្គំចាប់ផ្តើមនិយាយអំពី អត្តចរិករបស់សម្តេច​​ ដូចដែលបានពោលមកពីខាងលើស្រាប់ ដែលនោះគឺសំដៅលើ ការដឹកនាំបែប សេរីនិយម(ចិត្តល្អ ទូលាយ) តែ យ៉ាងណាក៍ដោយ សេរីនិយមនេះកើតឡើងមែន តែមិននាំ សម្តេចឈានទៅរក កេរ្តិឈ្មោះល្អឡើយ មានតែធ្វើឲ្យសម្តេច ជួបគ្រោះថ្នាក់ បើសិនជានណាម្នាក់គេប្រព្រឹត្តិ ដោយស្មោះត្រង់​ honestly មែន តែពេលនោះ វាទៅជា លើស ទៅវិញ exercised គេមិនដឹងថា ហេតុអ្វីឲ្យពិតប្រាកដ ពេលនោះ សម្តេច មិនអាចគេចផុតពីការតិះដៀលបានឡើយ ដែលចេញពី ក្រុមប្រឆាំងសម្តេច។ ដូច្នេះ ស្តេចអង្គណាមួយ ប្រាថ្នាចង់ឲ្យប្រជាជនប្រទានកេរ្តិឈ្មោះថាជា ជនសេរីនិយម លុះណាតែ ជៀសវាងកុំធ្វើ ឬកពារជា សម្តេចអស្ចារ្យខ្លាំងពេក ដោយសារថា របបសេរីនិយម គឺ សម្តេច ទាមទារត្រូវតែចំណាយច្រើនលើទ្រព្្យសម្បត្តិធនធាន តាំងពីដើមទី រហូតដល់ចុងបញ្ចប់ទី នេះបើសិនជាសម្តេច ចង់រក្សាទុក ឈ្មោះថា សេរីនិយម ក្នុងនោះគឺមានការ ដាក់ទោសលើប្រជារាស្រ្តរបស់សម្តេច ការយកពន្ធពីរាស្រ្ត និងធ្វើកិច្ចការច្រើនទៀត ដើម្បី បានលុយកាក់ ដលបែបនេះទៅ សម្តេចបែរជា ធ្វើអំពីអាក្រក់ទៅវិញ (របបផ្តាច់ការ) ប្រជាជនធ្លាក់ខ្លួន ក្រ ប្រជាជនមួយចំនួន លែងឲ្យតម្លៃលើសម្តេច ពេលនោះ របបសេរីនិយមរបស់សម្តេច បែរជាធ្វើការវាយលុកបំពានលើមនុស្សជាច្រើន តែអ្នកមានប្រយោជន៍ពី របបសេរីនិយម មានចំនួនតែ តិចតួច ក្នុងករណីនេះ សម្តេចទទួលនូវផលអាក្រក់មិនគេទាំងអស់ ការងារសព្វយ៉ាងត្រូវជាប់គាំង បើជួបគ្រោះថ្នាក់បែបនេះ ចូរពិចារណាឡើងវិញ ដើរបកក្រោយចេញពីរបបសេរីនិយម ពេលនោះ សម្តេចរងការតិះដៀលថា នាំផ្លូវទៅរករបប ទាសភាព។

Therefore, a prince, not being able to exercise this virtue of liberality in such a way that it is recognized, except to his cost, if he is wise he ought not to fear the reputation of being mean, for in time he will come to be more considered than if liberal, seeing that with his economy his revenues are enough, that he can defend himself against all attacks, and is able to engage in enterprises without burdening his people; thus it comes to pass that he exercises liberality towards all from whom he does not take, who are numberless, and meanness towards those to whom he does not give, who are few.

បើដូច្នេះ សម្តេចមិនអាចសម្តែងឲ្យគេឃើញអំពីគុណធម៍នៃ របបសេរីនិយម ដូចដែលគេទាំងឡាយ មើលឃើញទទួលស្គាល់បានឡើយ បើចង់បានបែបនេះ លុះណាសម្តេច ហ៊ានចំណាយ បើសិនណាសម្តេចចង់បាន កេរ្តិឈ្មោះជា សម្តេចសេរីនិយម ចិត្តទូលាយ អីចឹងសម្តេច កុំខ្លាច កេរ្តិឈ្មោះកណ្តាល mean ដោយសារពេលណាមួយនោះ អ្វីៗនឹងបង្ហាញថា​ របបនោះពិតជាល្អជាងរបប សេរីនិយមផង គ្រានោះគឺសេដ្ឋកិច្ចប្រទេសសម្តេចមានការច្រើនគ្រប់គ្រាន់ ដែលអាចឲ្យសម្តេច មានលទ្ធភាពការពារជាតិ ពីការវាយប្រហារផ្សេងៗ ពេលនោះសម្តេចអាចធ្វើពាណិជ្ជកម្ម សហគ្រាសបានជាមួយពួកគេដោយគ្មានការពិបាកដល់ប្រជាជនខ្លួនឯង នោះគឺបានន័យថា សេរីនិយម បានហៀរទៅដល់ជាដ៍ទៃផ្សេងទៀតដែលគេមិនទាំងបានស្វែងរកផងទេ ដែលពួកគេមានចំនួនច្រើនរាប់មិនអាច ដែលមានន័យខ្លឹមសារមិនអាចពណ៍នាបាន គឺសម្តេច មិនបានចំណាយអ្វីច្រើនដល់ពួកគេទេ តែសម្តេចចំណាយតើទៅលើ មនុស្សមួយចំនួន តូចប៉ុណ្ណោះ។

We have not seen great things done in our time except by those who have been considered mean; the rest have failed. Pope Julius the Second was assisted in reaching the papacy by a reputation for liberality, yet he did not strive afterwards to keep it up, when he made war on the King of France; and he made many wars without imposing any extraordinary tax on his subjects, for he supplied his additional expenses out of his long thriftiness. The present King of Spain would not have undertaken or conquered in so many enterprises if he had been reputed liberal. A prince, therefore, provided that he has not to rob his subjects, that he can defend himself, that he does not become poor and abject, that he is not forced to become rapacious, ought to hold of little account a reputation for being mean, for it is one of those vices which will enable him to govern.

សម័យនេះ យើងមិនទាន់ឃើញមានសមិទ្ធិផលណាមួយដែលអស្ចារ្យមហិមារ ចេញពី មនុស្សក្នុង របបសេរីនិយម លើកលែងតែចេញពី មនុស្សក្នុងរបប កណ្តាល (balance/mean) ក្រៅពីនេះ គឺសុទ្ធតែបរាជ័យ គ្មានបានសាងសមិទ្ធិផលអ្វីធំដុំឡើយ។ កាលណោះសម្តេច Pope Julius បានជួយក្នុងការ កសាងច្បាប់ រដ្ឋធម្មនុញ្ញ papacy ដោយការប្រើកេរ្តិឈ្មោះសម្រាប់ របបសេរីនិយម liberality តែសម្តេច មិនបានប្រឹងប្រែងខ្លាំងក្លាក្នុងការការពាររដ្ឋធម្មនុញ្ញនោះ គ្រាដែលសម្តេច ប្រកាសសង្រ្គាមជាមួយ ស្តេចបារាំង King of France ហើយសម្តេចនៅបានធ្វើសង្រ្កាមជាច្រើនទៀត ដោយគ្មានការដាក់ប្រាក់តំកល់ តាមរយៈការប្រមូលពន្ធបន្ថែម ដើម្បីទ្រទ្រង់ការចំណាយក្នុងសង្រ្គាម គឺសម្តេចធ្វើការចំណាយទូទាត់តម្លៃសង្រ្គាម ដោយ​ប្រើប្រាស់ ថវិការដែលសម្តេចបានសន្សំសំចែនាពេលកន្លងមក។ ស្តេចបច្ចុប្បន្ននៃប្រទេស អេស្បាញ King of Spain មិនបានធ្វើសង្រ្គាម ឬ គ្រប់គ្រងរដ្ឋណាមួយ ដែលមានសហគ្រាសរាប់សិបនៅក្នុងរនោះឡើយ នេះបើសិនជា ស្តេច ទ្រង់ចង់បានកេរ្តិឈ្មោះថាជា ស្តេចសេរីនិយម គឺទ្រង់នឹងប្រមួលពន្ធ ធ្វើសង្រ្កាម គ្រប់គ្រងទឹកដីថ្មីៗ។ ដូច្នេះ ក្នុងនាមជាសម្តេច មិនត្រូវភ្លេចតួរនាទីខ្លួនទេ ដែលនោះគឺ ការពារខ្លួនទ្រង់ គឺ ការពារកុំឲ្យទ្រង់់ធ្លាក់ខ្លួនក្រ និង មានការអាក់អន់ចិត្ត ក្លាយជាសម្តេចឆាប់ខឹងច្រឡោត ត្រូវធ្វើជាសម្តេច ដែលមានកេរ្តិឈ្មោះគុណធម៍តិចតួចប៉ុណ្ណោះ ដើម្បីសម្តេចបានធ្វើអំពើរ អាក្រក់ៗ ដែលអំពើអាក្រកក់នេះ នាំសម្តេចគ្រប់គ្រងបញ្ជាលើកិច្ចការរដ្ឋ។

And if any one should say: Caesar obtained empire by liberality, and many others have reached the highest positions by having been liberal, and by being considered so, I answer: Either you are a prince in fact, or in a way to become one. In the first case this liberality is dangerous, in the second it is very necessary to be considered liberal; and Caesar was one of those who wished to become pre-eminent in Rome; but if he had survived after becoming so, and had not moderated his expenses, he would have destroyed his government. And if any one should reply: Many have been princes, and have done great things with armies, who have been considered very liberal, I reply: Either a prince spends that which is his own or his subjects’ or else that of others. In the first case he ought to be sparing, in the second he ought not to neglect any opportunity for liberality. And to the prince who goes forth with his army, supporting it by pillage, sack, and extortion, handling that which belongs to others, this liberality is necessary, otherwise he would not be followed by soldiers. And of that which is neither yours nor your subjects’ you can be a ready giver, as were Cyrus, Caesar, and Alexander; because it does not take away your reputation if you squander that of others, but adds to it; it is only squandering your own that injures you.

បើសិនជាមានអ្នកណាម្នាក់គេនិយាយថា សម្តេច Caesar បានគ្រប់គ្រង ចក្រភពមួយទាំងមូល គឺដោយសារតែ របប សេរីនិយម ខ្លះទៀតគេ មនុស្សដែលមានឡើងតំណែង បុណ្យសក្តិ តួរនាទីខ្ពស់ៗកំពូលៗ​ដោយសារ មានសេរីភាព ដូច្នេះ ទួលបង្គំសូម តបវិញថា ការពិត មិនថា អ្នកឯង ឡើងជាសម្តេចតាមតំណពង្ស ឬ មួយ ក្លាយខ្លួនទៅជាសម្តេចទេ ករណីដំបូងបំផុតនៃគ្រោះថ្នាក់ គឺរបបសេរីនិយមនេះឯង ចំណែកគ្រោះថ្នាក់ទី ២ គឺ កើតចេញមកពី សេរីភាព ( Liberality vs Liberalism) នេះជារឿងដែលត្រូវយកចិត្តទុកដាក់ជាពិសេសបំផុត ចំណែកស្តេច Caesar គឺជា មនុស្សម្នាក់ ចំណោមមនុស្សផ្សេងទៀត ដែលលេចធ្លោជាងគេនៅ ប្រទេស Rome តែបើសិនណាថា សម្តេច Caesar ទ្រទ្រង់ស្ថានការណ៍បាន ក្រោយពីបានឡើងជាសម្តេច គឺ សម្តេច Caesar មានតែធ្វើការសម្របសម្រួលសម្រាប់ការចំណាយទេ បើមិនធ្វើ នោះវាដូចជាការរំលាយរដ្ឋាភិបាលខ្លួនឯងចោលដែរ។ អាចមានគេ សួរថា ចុះសម្តេចមានច្រើនដែរតើ មិនមែនមានតែសម្តេច Caesar ឯណា ដែលពួកគេបានបំពេញកិច្ចការធំៗដើម្បីដោះស្រាយជាមួយខ្មាំងសត្រូវ ដែលក្រុមសម្តេចទាំងនោះ ក៍អាចចាត់ទុកជាសម្តេចខាង liberal ដែរ ( សេរីភាពតាំងពីកំណើត) ទូលបង្គំតបថា ទោះជា សម្តេចចំណាយ ថវិការខ្លួនឯង ឬ មួយថវិការជាតិក្តី ឬ ថវិការអ្នកដ៍ទៃក្តី គឺ ដំបូង ទី ១ ត្រូវតែ សន្សំសំចៃ sparing និង ទី ២ ត្រូវធ្វើដោយមើលឪកាសកុំឲ្យបាត់បង់ liberality សេរីភាព សម្រាប់សម្តេចដែលនាំ​កងទ័ពទៅមុខ ត្រូវ រស់នៅ ជាមួយ ការប្លន់ pillage ការទិញស្បៀង ការចាប់ជំរិត និង​ ការបង់លោះចំណាប់ខ្មាំង​ sack, and extortion, handling ដែលកិច្ចការតាំងនេះ គឺមាន អ្នកផ្សេងគេជួយ ដោះស្រាយ។ សេរីភាព liberality គឺជាការចាំបាច់បំផុត បើមិនដូច្នោះគេ ទាហាននឹងមិនដើរតាមសម្តេចឡើយ ដូច្នេះ មិនថា ផ្ទាល់ខ្លួន កិច្ចការ ឬ គោលបំណង នៃសម្តេចទេ គឺឹទាមទារការធ្វើខ្លួនសម្តេចទៅជា អ្នកផ្តល់/ចាយលុយ Giver គឺធ្វើដូចជាសម្តេច Cyrus, Caesar, and Alexander អីចឹងដែរ ព្រោះការធ្វើបែបនេះ កេរ្តិឈ្មោះ សម្តេច ក៍មិនរសាត់ទៅឆ្ងាយដែរ បើសិនជាសម្តេច បោកប្រាស់អ្នកផ្សេង រួចហើយ​បំពេញបន្ថែមសងវិញ នោះ គឺមានន័យថា បោកប្រាស់ខ្លួនឯង និងជាជំហាននាំំគ្រោះថ្នាក់ដាក់ខ្លួន។

And there is nothing wastes so rapidly as liberality, for even whilst you exercise it you lose the power to do so, and so become either poor or despised, or else, in avoiding poverty, rapacious and hated. And a prince should guard himself, above all things, against being despised and hated; and liberality leads you to both. Therefore it is wiser to have a reputation for meanness which brings reproach without hatred, than to be compelled through seeking a reputation for liberality to incur a name for rapacity which begets reproach with hatred.

គ្មានអ្វីដែលរលាយលឿនដូចជាររបប សេរីនិយមនេះទេ liberality កាលណាយើងធ្វើ របបនេះលើស វាទៅជា សម្តេចបាត់បង់អំណាច Power ទៅវិញ ពេលណាអស់ អំណាច សម្តេចត្រូវ ធ្លាក់ខ្លួនក្រ ត្រូវគេមើលងាយ despised ឬ មួយជួបរឿងណាផ្សេង ដើម្បីកុំឲ្យក្រ កុំឲ្យគេស្អប់ កុំឲ្យក្លាយជាមនុស្សឆ្កួតឆាប់ខឹង ត្រូវតែ ជាសម្តេច មានអំណាច។ ធ្វើជាសម្តេច ត្រូវតែការពារខ្លួនឯង មុន អ្វីៗទាំងអស់ បើការពារខ្លួនឯងមិនបានល្អទេ នោះ អ្វីៗដូចខាងលើនឹងធ្លាក់លើសម្តេច។ បើដូច្នេះ ជាមនុស្សប្រកបដោយភាពវ័យឆ្លាត ត្រូវតែមានកេរ្តិឈ្មោះជាមនុស្ស កំណាញ់ ឬ របបផ្តាច់ការ meanness ដែលនាំឲ្យគេ តិះទៀន តែមិនស្អប់ ជាជាងការស្វែងរកកេរ្តិឈ្មោះជាសម្តេច សេរីនិយម ចិត្តល្អទូលាយ ដែលកេរ្តិឈ្មោះឡើងលឿនបែបនេះ នាំឲ្យគេ តិទៀនផង និង ស្អប់ផងលាយគ្នា ។