របៀបដែលត្រូវជៀសវាង កុំឲ្យគេស្អប់ និង មើលងាយ
Chapter XIX: That One should Avoid being Despised and Hated
Avoiding contempt and hatred
Now, concerning the characteristics of which mention is made above, I have spoken of the more important ones, the others I wish to discuss briefly under this generality, that the prince must consider, as has been in part said before, how to avoid those things which will make him hated or contemptible; and as often as he shall have succeeded he will have fulfilled his part, and he need not fear any danger in other reproaches.
ខណៈនេះចូលដល់គុណសម្បត្តិមួយទៀត គឺចំណោមគុណសម្បត្តិនានាដែលទូលបង្គំរៀបរាប់ថ្វាយកន្លងមក គ្រានះ ទូលបង្គំលើករឿងកាន់តែសំខាន់ជាងមុន ដែលរឿងមុនៗនិយាយខ្លីៗជាសង្ខេប តែរឿងនេះ បរិយាយច្រើនវែងដែលសម្តេចត្រូវតែយកចិត្តទុកដាក់ជាចំបង គឺអំពី ការជៀសវាងការមើលងាយ និង ការស្អប់មកលើសម្តេច និងវិធីធ្វើឲ្យសម្តេចជោគជ័យ ដែលទាមទារការដើរតាមវិធីទាំងនេះ ហើយសម្តេច ពុំចាំបាច់ព្រួយបារម្ភរឿងគេតិះដៀលឡើយ reproaches ។
It makes him hated above all things, as I have said, to be rapacious, and to be a violator of the property and women of his subjects, from both of which he must abstain. And when neither their property nor their honor is touched, the majority of men live content, and he has only to contend with the ambition of a few, whom he can curb with ease in many ways.
មានរឿងមួយធំជាងគេ ដែលគេស្អប់សម្តេច ផុតលេខ នោះគឺ សម្តេជាមនុស្សច្រឡោតឆាប់ខឹង rapacious រំលោភបំពានទ្រព្យសម្បត្តិអ្នកដ៍ទៃ និង លួចឆក់ប្លន់ប្រពន្ធកូនស្រីគេ ដែលរឿងទាំងនេះ សម្តេចត្រូវតែ តប ជាដាច់ខាត។ ទាំងទ្រព្យសម្បត្តិ ទាំងកិត្តិយស ពួកគេដាច់ខាតកុំបំពាន មនុស្សភាគច្រើនគេរស់នៅដោយសប្បាយចិត្ត ចំណែកសម្តេចវិញគឺ គ្រាន់តែបានធ្វើឲ្យមនុស្សមួយចំនួនតូច បានសប្បាយចិត្តក្នុងមហិច្ឆិតារបស់ពួកគេប៉ុណ្ណោះ ដែលបញ្ហានេះ គឺសម្តេចអាចទប់ស្កាត់ curb ពួកគេចំនូនតិចតួចនេះបាន តាមច្រើនវិធីយ៉ាងងាយស្រួល។
It makes him contemptible to be considered fickle, frivolous, effeminate, mean-spirited, irresolute, from all of which a prince should guard himself as from a rock; and he should endeavour to show in his actions greatness, courage, gravity, and fortitude; and in his private dealings with his subjects let him show that his judgments are irrevocable, and maintain himself in such reputation that no one can hope either to deceive him or to get round him.
បញ្ហាដែលសម្តេចត្រូវគេមើលងាយ គឺ ភាពមិនស្មោះត្រង់ fickle ជាមនុស្សឡេកឡកគ្មានបានការ frivolous មានចរិកទន់ដូចស្រី effeminate ជាមនុស្សមានសតិស្មារតី មិនរឹងប៉ឹង mean-spirited ជាមនុស្សដែលគ្មានភាពច្បាស់លាស់ irresolute ទាក់ទងចំណុចទាំងនេះ សម្តេចត្រូវការពារខ្លួនឲ្យរឹង ដូចជា ដុំថ្ម និង ត្រូវតែ សម្តែងបង្ហាញថាជាមនុស្សអស្ចារ្យ ក្លាហាន មានភាពទាក់ទាញ gravity និងជាមនុស្សមានកម្លាំងពលំ fortitude ពេលនោះ សមត្ថភាពផ្ទាល់ខ្លួនរបស់សម្តេច ក្នុងការដោះស្រាយកិច្ចការសព្វយ៉ាង គឺបង្ហាញថា ការវាយតម្លៃសភាពការណ៍របស់សម្តេច គ្មានអ្នកណាអាចរំលងបាន និង ជម្រុញនូវកេរ្តិឈ្មោះសម្តេច ក៍គ្មាននណាអាចបោកបញ្ឆោតសម្តេចបាន ក៍គ្មានជនណាអាចបំពានយីយាទ្រង់បានឡើយ។
That prince is highly esteemed who conveys this impression of himself, and he who is highly esteemed is not easily conspired against; for, provided it is well known that he is an excellent man and revered by his people, he can only be attacked with difficulty. For this reason a prince ought to have two fears, one from within, on account of his subjects, the other from without, on account of external powers. From the latter he is defended by being well armed and having good allies, and if he is well armed he will have good friends, and affairs will always remain quiet within when they are quiet without, unless they should have been already disturbed by conspiracy; and even should affairs outside be disturbed, if he has carried out his preparations and has lived as I have said, as long as he does not despair, he will resist every attack, as I said Nabis the Spartan did.
សម្តេចដែលមានមនុស្សច្រើនគោរពជាទីបំផុត គឺកើតឡើងដោយសម្តេចជាអ្នកបង្ហាញនូវចំណាប់អារម្មណ៍ទៅមហាជន ពេលមហាជនគោរពសម្តេចខ្លាំង ដូច្នេះជនណាដែលចង់រៀបចំផែនការឃុបឃិតប្រឆាំងសម្តេចគឺមិនជាការងាយស្រួលពេកទេ ដោយសារមហាជនដឹងជាទូទៅថា សម្តេចជាអង្គដ៍ឧត្តមពិសេសល្បីល្បាញ និងជាមនុស្សដែលមាន ប្រជារាស្រ្តព្រះអង្គគោរព។ អ្វីដែលជាការវាយប្រហារសម្តេច គឺមានតែ ១ មុខគត់ នោះគឺការលំបាក difficulty ដែលក្នុងន័យនេះ សម្តេចត្រូវប្រឈបជាមួយ ការភ័យខ្លាច fears ចំនួន ០២ ដែលទី ១ គឺ ចេញពីផ្ទៃក្នុង សំដៅលើកិច្ចការសម្តេចខ្លួនឯង ចំណុចទី ២ គឺចេញមកពី ប្រភពខាងក្រៅខ្លួន ដោយសំដៅលើ កម្លាំងខាងក្រៅ ដែលកម្លាំងខាងក្រៅនេះ គឺអាចការពារបានដោយ ការបំពាក់កងទ័ពដ៍ខ្លាំងក្លា ព្រមជាមួយការចងសម្ព័ន្ធមិត្តល្អៗ។ កាលណាសម្តេចមានកងទ័ពខ្លាំងក្លា នោះសម្តេចនឹងមានមិត្តភ័ក្រល្អៗដែរ ដែលពេលនោះ ការងារផ្សេងៗនឹងប្រព្រឹត្តិទៅដោយរលូន ស្ងៀមស្ងាត់ គ្មានអ្វីជាឧសសគ្គ បើសិនជាគ្មានការឃុបឃិតគ្នាផ្ទៃក្នុងដើម្បីបំផ្លាញសម្តេច គ្រានោះ បើសិនជាខ្មាំងផ្ទៃក្នុងឡុកឡុក គឺខ្មាំងខាងក្រៅនឹងអុកឡុកដូចគ្នាដែរ។ បើសិនណាសម្តេចបានត្រៀមជាស្រេច សម្រាប់កិច្ចការទាំងនេះ សម្តេចនឹងមានជីវិតរស់នៅ ដូចដែលទូលបង្គំបានថ្វាយទូលអីចឹង កាលណាសម្តេចគ្មានការអស់សង្ឈឹម សម្តេចនឹងអាចទប់ទល់ resist នូវរាល់ការវាយប្រហារនានា គឺដូច ទូលបង្គំទូលរឿងសម្តេច Nabis នៅ ប្រទេស the Spartan ។
But concerning his subjects, when affairs outside are disturbed he has only to fear that they will conspire secretly, from which a prince can easily secure himself by avoiding being hated and despised, and by keeping the people satisfied with him, which it is most necessary for him to accomplish, as I said above at length. And one of the most efficacious remedies that a prince can have against conspiracies is not to be hated and despised by the people, for he who conspires against a prince always expects to please them by his removal; but when the conspirator can only look forward to offending them, he will not have the courage to take such a course, for the difficulties that confront a conspirator are infinite. And as experience shows, many have been the conspiracies, but few have been successful; because he who conspires cannot act alone, nor can he take a companion except from those whom he believes to be malcontents, and as soon as you have opened your mind to a malcontent you have given him the material with which to content himself, for by denouncing you he can look for every advantage; so that, seeing the gain from this course to be assured, and seeing the other to be doubtful and full of dangers, he must be a very rare friend, or a thoroughly obstinate enemy of the prince, to keep faith with you.
ទាក់ទងដល់កិច្ចការសម្តេច ក្នុងគ្រាដែលការងារក្រៅប្រទេស ត្រូវគេរំខាន សម្តេចមានប្រឈមការភ័យខ្លាចតែ ១ គត់ គឺពួកខ្មាំងសត្រូវឃុបឃិតគ្នាជាសម្ងាត់ បើបែបនេះ គឺសម្តេច អាចការពារខ្លួនបានដោយងាយស្រួល គឺការពារកុំឲ្យប្រជាជនស្អប់ និង ប្រជាជនមើលងាយសម្តេច ដោយការធ្វើឲ្យប្រជាជនពេញចិត្តជាមួយសម្តេច នេះជាវិធានការដ៍មានប្រសិទ្ធិភាពបំផុតដើម្បីយកឈ្នះស្ថានការណ៍ គឺដូចដែលទូបង្គំ បាននិយាយយ៉ាងវែងពីខាងលើស្រាប់។ ឪសថពិទ្ធតែមួយគត់ efficacious remedies ដែលសក្តិសិទ្ធិបំផុតនោះសម្រាប់សម្តេច នោះគឺការប្រឆាំងជាមួយ ផ្សំគំនិតក្បត់ conspiracies ដែលសម្តេចត្រូវកុំឲ្យប្រជាជនស្អប់ និង ប្រជាជនមើលងាយ។ កាលណាមានគេឃុបឃិតក្បត់ប្រឆាំង conspires ជាមួយសម្តេច គឺពួកគេទាំងនោះមានការជឿជាក់ខ្លាចក្រែងរអាដល់ ចិត្តប្រជាជន គឺខ្លាចប្រជាជន កំចាត់ពួកគេចេញវិញ ពេលណាដែលអ្នករៀបចំផែនការក្បត់ចង់វាយប្រហារលើប្រជាជន ពួកគេគ្មានសេចក្តីក្លាហានទេ ដោយសារតែ ប្រជាជនមានចំនួនច្រើនពេលហួសនឹងរាប់ចំនួនបាន។ យោងតាមបទពិសោធន៍ ឃើញថាមានអំពើឃុបឃិតក្បត់ច្រើនករណីមែន តែចំនួនករណីជោគជ័យមានចំនួនតិចតួចណាស់ ដោយសារអ្នកដឹកនាំផែនការក្បត់ មិនអាចធ្វើសកម្មភាពបានតែ ម្នាក់ឯង ហើយក៍មិនអាចរកដៃគូ បក្សពួកបានដែរ companion បើរកបាន ុះត្រាតែរកចំណោមមនុស្សដែលគេ មិនសប្បាយចិត្ត malcontents ពេលនោះ ភ្លាមៗ កាលណាសម្តេចស្វែងរកឃើញអ្នកមិនសប្បាយចិត្ត គឺសម្តេចនឹងប្រទានដល់ពួកគេនូវ សម្ភារៈ ដើម្បីឲ្យពួកគេសប្បាយចិត្តឡើងវិញ តាមរយៈការបរិហារកេរ្តិ denouncing សម្តេចអាចស្វែងរកឃើញនូវ គុណសម្បត្តិពីក្នុងនោះ ដូចជារឿងណាត្រូវដោះស្រាយ assured រឿងណាត្រូវ មានការសង្ស័យ doubtful រឿងណាមើលទៅថាពេញដោយគ្រោះថ្នាក់ សម្តេចត្រូវមានមិត្តភ័ក្រតិចបំផុត សម្តេចត្រូវមាន សត្រូវខ្លាំងក្លាតិចបំផុតដែរ ធ្វើបែបនេះ ដើម្បីរក្សាពាក្យសច្ចៈជាមួយសម្តេច។
And, to reduce the matter into a small compass, I say that, on the side of the conspirator, there is nothing but fear, jealousy, prospect of punishment to terrify him; but on the side of the prince there is the majesty of the principality, the laws, the protection of friends and the state to defend him; so that, adding to all these things the popular goodwill, it is impossible that any one should be so rash as to conspire. For whereas in general the conspirator has to fear before the execution of his plot, in this case he has also to fear the sequel to the crime; because on account of it he has the people for an enemy, and thus cannot hope for any escape.
ដើម្បីកាត់បន្ថយរឿងនេះឲ្យក្លាយជារឿងតូចវិញ ទូលបង្គំសុំទូលថាសម្្តចថា អ្នកសមគំនិតក្បត់ conspirator គឺគ្មានអ្វីក្រៅពីការភ័យខ្លាច ការច្រណែន និងខ្លាចការសងសឹកជាទណ្ឌកម្មលើខ្លួនពួកគេវិញនោះឡើយ ចំណែកខាងភាគីសម្តេចវិញ គឺអភ័ួឯកសិទ្ធិជាសម្តេច មានច្បាប់ជាគោល មានការការពារពីមិត្តភ័ក្រ និង ពី បណ្តារដ្ឋជាមិត្តដែលគេការពារសម្តេច ដូច្នេះ សម្តេចចាត់ទុកប្រការទាំងនេះមកធ្វើជាទីសំអាង ជាសុឆន្ទះដ៍ពេញនិយម popular goodwill គឺគ្មាននណាម្នាក់ក្លាហានហ៊ាន ងើបឡើងចូលរួមជាមួយការឃុបឃិតផ្សំគំនិតក្បត់ ជាទូទៅអ្នករៀបចំផែនការក្បត់ តែងតែភ័យខ្លាចជាមុនសម្រាប់ផែនការក្បត់របស់ពួកគេ ក្រៅពីនេះ ពួកគេខ្លាចក្រែងមាន ការក្បត់គ្នាឯងដោយសារ អ្នកប្រតិបត្តិផែនការក្បត់ គឺជាប្រជាជន ដែលចាត់ទុកអ្នករៀបផែនការក្បត់ជាខ្មាំងសត្រូវ ក្នុងករណីនេះ ពួកគេគ្មានឪកាសនឹងរត់គេចរួចឡើយ។
Endless examples could be given on this subject, but I will be content with one, brought to pass within the memory of our fathers. Messer Annibale Bentivogli, who was prince in Bologna (grandfather of the present Annibale), having been murdered by the Canneschi, who had conspired against him, not one of his family survived but Messer Giovanni,[*] who was in childhood: immediately after his assassination the people rose and murdered all the Canneschi. This sprung from the popular goodwill which the house of Bentivogli enjoyed in those days in Bologna; which was so great that, although none remained there after the death of Annibale who was able to rule the state, the Bolognese, having information that there was one of the Bentivogli family in Florence, who up to that time had been considered the son of a blacksmith, sent to Florence for him and gave him the government of their city, and it was ruled by him until Messer Giovanni came in due course to the government.
[*] Giovanni Bentivogli, born in Bologna 1438, died at Milan 1508. He ruled Bologna from 1462 to 1506. Machiavelli’s strong condemnation of conspiracies may get its edge from his own very recent experience (February 1513), when he had been arrested and tortured for his alleged complicity in the Boscoli conspiracy.
ទាក់ទងដល់ប្រធានបទនេះ គឺមានរឿងជាច្រើន តែទូលបង្គំ សូមលើកយករឿងមួយ ដែលជាព្រឹត្តិការណ៍កើតមានកាលជំនាន់ឪពុករបស់ពួកយើងតែម្តង ដែលកាលណោះ សម្តេច Messer Annibale Bentivogli ត្រូវបាន លើកតំលើងទៅជា សម្តេច នៅប្រទេស Bologna (ដែលជា ជីតា របស់ សម្តេច Annibale សព្វថ្ងៃនេះ) កាលណោះ ទ្រង់ត្រូវបាន ធ្វើឃាតដោយពួក Canneschi ដែលជា អ្នករៀបចំផែនការក្បត់ប្រឆាំងសម្តេច កាលណោះ សមាជិកក្រុមគ្រួសារទាំងអស់ គ្មានអ្នកណាម្នាក់នៅរស់ មានជីវិតឡើយ លើកលែងតែ Messer Giovanni ដែលជា កុមារតូច ក្រោយពីមានរឿង ឃាតកម្មភ្លាមៗ ប្រជាជនងើបឡើងបេះបោរប្រឆាំងវិញ និងបានសម្លាប់កំទេចចោលទាំងអស់ បក្សពួករបស់ Canneschi។ ព្រឹត្តិការណណ៍នេះ កើតមានអំឡុងពេលប្រជុំសភា Bentivogli នៅប្រទេស Bologna ដែលគ្មានមេដឹកនាំសភាជាបន្ត ដែលមានសមត្ថភាពដូចសម្តេចមុន សម្រាប់គ្រប់គ្រងរដ្ឋាភិបាល Bolognese តែកាលណោះ គេមានទទួលពត៍មានថា មានសមាជិកក្រុមគ្រួសារម្នាក់របស់ សម្តេច Bentivogli កំពុងរស់នៅ ប្រទេស Florence ដែលគេដឹងថា គឺជា កូនប្រុស របស់ ជាងដុំដែក ដូច្នេះ គេទៅអញ្ជើញកូនប្រុសនេះ មកកាន់ប្រទេស Bolognese វិញ និងបាន ប្រគល់ រដ្ឋាភិបាលឲ្យគាត់គ្រប់គ្រង រហូតក្លាយជាសម្តេច Messer Giovanni។
For this reason I consider that a prince ought to reckon conspiracies of little account when his people hold him in esteem; but when it is hostile to him, and bears hatred towards him, he ought to fear everything and everybody. And well-ordered states and wise princes have taken every care not to drive the nobles to desperation, and to keep the people satisfied and contented, for this is one of the most important objects a prince can have.
ត្រង់ចំណុចនេះ ទូលបង្គំសូមទូលថ្វាយថា សម្តេចមិនចាំបាច់ព្រួយព្រះទ័យច្រើនពេកទេ រឿងមាន ជនក្បត់រៀបចំឃុបឃិតប្រមូលបក្សពួកក្បត់ ដោយសារព្រះអង្គ មានប្រជារាស្រ្តគោរព តែបើសិនជា ប្រជាជនគាត់ចាត់ទុកសម្តេចជាចំណាប់ខ្មាំង ប្រជាជនចាាត់ទុកខ្លួនពួកគេជា ខ្លាឃ្ុំ ស្អប់ចងគំនុំ ជាមួយសម្តេច គឺគ្រានេះ សម្តេចត្រូវតែខ្លាចគ្រប់យ៉ាងទាំងអស់ គឺខ្លាចត្រូវតែខ្លាចមនុស្សគ្រប់ៗគ្នា។ ដើម្បីរដ្ឋមានសណ្តាប់ធ្នាប់សង្គមល្អ គឺសម្តេចដ៍មានគតិបណ្ឌិត ត្រូវតែយកចិត្តទុកដាក់ក្នុងកម្រិតខ្ពស់ ដើម្បីការពារកុំឲ្យ ពួក វណ្ណៈអភីជន មានការអស់សង្ឃឹម desperation ផង និងត្រូវធ្វើឲ្យប្រជាជនពេញចិត្តពេញថ្លឹម សប្បាយចិត្ត ផងដែរ ទាំងនេះជាគោលការណ៍គ្រឹះសម្រាប់សម្តេចក្នុងការ គ្រប់គ្រងដឹកនាំ បញ្ជា កិច្ចការរដ្ឋ។
Among the best ordered and governed kingdoms of our times is France, and in it are found many good institutions on which depend the liberty and security of the king; of these the first is the parliament and its authority, because he who founded the kingdom, knowing the ambition of the nobility and their boldness, considered that a bit to their mouths would be necessary to hold them in; and, on the other side, knowing the hatred of the people, founded in fear, against the nobles, he wished to protect them, yet he was not anxious for this to be the particular care of the king; therefore, to take away the reproach which he would be liable to from the nobles for favouring the people, and from the people for favouring the nobles, he set up an arbiter, who should be one who could beat down the great and favour the lesser without reproach to the king. Neither could you have a better or a more prudent arrangement, or a greater source of security to the king and kingdom. From this one can draw another important conclusion, that princes ought to leave affairs of reproach to the management of others, and keep those of grace in their own hands. And further, I consider that a prince ought to cherish the nobles, but not so as to make himself hated by the people.
ក្នុងសម័យកាលយើងនេះ ព្រះរាជាណាចក្រដែលមានសណ្តាប់ធ្នាប់ល្អពិសេសជាងគេបង្អស់ ដែលមាន អភិបាលកិច្ចល្អជាងគេ គឺមានតែ ប្រទេសបារាំង ដែលនៅ បារាំង ស្ថាបនរដ្ឋជាច្រើនដំណើរការល្អ ដែលដំណើរការល្អបែបនេះ គឺដោយសារតែស្ថាបន ព្រះមហាក្សត្រទ្រង់មាន សេរីភាព និង មានសន្តិសុខ ដែលស្ថាបនទាំងនោះល្អជាងគេ គឺ រដ្ឋសភា និង រដ្ឋាភិបាល parliament and its authority ដោយសារតែអង្គព្រះមហាក្សត្រ គឺជាអ្នកបង្កើតព្រះរាជាណាចក្រ ដែលទ្រង់ជ្រាបដឹងអំពី មហិច្ឆិតា របស់ ពួកវណ្ណៈអភិជន និង ដឹងអំពី ភាពក្លាហាន boldness របស់ ពួកអភិជនទាំងនេះយ៉ាងច្បាស់ ដែលព្រះរាជាដឹងថា ត្រូវដាក់ អ្វីម្យ៉ាង ក្នុងមាត់ពួកគេ ដើម្បី បិទ មាត់ពួកគេ ជ្រុងមួយផ្សេងទៀតគឺ ព្រះមហាក្រត្សដល់ថា ការស្អប់របស់ប្រជារាស្រ្ត គឺឈានទៅដល់ការភ័យខ្លាចរបស់ ទ្រង់ គឺប្រជារាស្រ្ត ស្អប់ ពួកវណ្ណអភិជន ដែលព្រះរាជា ប្រាថ្នាការពារ ពួកអភិជននេះ ដូច្នេះ សម្តេច មានការទើសទាល់ មិនចង់ឲ្យ ប្រជារាស្រ្តដឹងថា សម្តេចការពារពួកអភិជន ជាពិសេសបែបនេះទេ ដូច្នេះ ដើម្បីការពារកុំឲ្យមានការ តិះដៀល ពីពួកអភិជនថា ព្រះរាជាការពាររាស្រ្ត ស្រលាញ់រាស្រ្ត និង ជឿសវាង រាស្រ្ត តិះដៀល ថា ព្រះអង្គការពារពួកអភិជន គឺព្រះរាជា បង្កើតជាក្រុមប្រឹក្សាអាជ្ញាកណ្តាល arbiter មួយ ដែលមានភារកិច្ច បញ្ចុះកម្លាំងភាគីខ្លាំងជាង និង តម្រូវចិត្តភាគី ដែលខ្សោយជាង ដើម្បីជាប្រយោជន៍កុំឲ្យគេ តិះដៀល reproach អង្គព្រះមហាក្សត្រ ។ លើសពីនេះទៅទៀត អង្គអាជ្ញាកណ្តាលនេះ និងជួយព្រះរាជាកាន់តែខ្លាំងរឹងមាំ និង មានការប្រុងប្រ័យត្ន ឬ កាន់តែមាន សន្តិសុខ សម្រាប់់ ព្រះរាជាផ្ទាល់ រួមទាំងព្រះរាជាណាចក្រទាំងមូលផង។ ផ្តើមចេញពីចំណុចនេះ យើងអាចទាញចេញជាការសន្ធិដ្ឋានមួយថា បណ្តាសម្តេច ត្រូវតែយកការ តិះដៀល មកធ្វើជាការគ្រប់គ្រងទៅលើ ស្ថាបនផ្សេងៗ ដោយរក្សាគុណធម៍នៅក្នុងដៃ/ ព្រហស្បត្តិសម្តេចជានិច្ចកាល ហើយកិច្ចការជាបន្ត ទូលបង្គំសុំថា សម្តេច ត្រូវតែមានសេចក្តីស្រលាញ់ចំពោះ វណ្ណអភិជន តែកុំធ្វើឲ្យប្រជាជន មានការស្អប់ចំពោះសម្តេច ដោយសារតែរឿងនេះឲ្យសោះ។
It may appear, perhaps, to some who have examined the lives and deaths of the Roman emperors that many of them would be an example contrary to my opinion, seeing that some of them lived nobly and showed great qualities of soul, nevertheless they have lost their empire or have been killed by subjects who have conspired against them. Wishing, therefore, to answer these objections, I will recall the characters of some of the emperors, and will show that the causes of their ruin were not different to those alleged by me; at the same time I will only submit for consideration those things that are noteworthy to him who studies the affairs of those times.
ត្រង់ចំណុចនេះ មានទស្សៈមួយផ្សេងខុសពី ទស្សនៈរបស់ ទូលបង្គំ ដែលពួកគេលកឡើងអំពី ខ្សែជីវិត និង មរណភាព នៃព្រះអធិរាជ្យ រូម៉ង់ the Roman emperors ដែលគួរតែវិភាគឲ្យបានស៊ីជម្រៅ គឺថា ពួកគេខ្លះមានការរស់នៅរបៀបជា អភិជន និង មាន គុណភាពជីវិតបែបជា ព្រលឹងព្រះ The soul មែន តែពួកគេបែរជាបាត់បង់នូវ អាណាចក្រទៅវិញ ឬ មួយខ្លះត្រូវគេសម្លាប់ចោល ដោយសារមានក្រុមក្បត់ប្រមូលបក្សពួកធ្វើការប្រឆាំង ទូលចង្គំសូមធ្វើការជំទាស់ជាមួយ ទស្សនៈខាងលើនេះ ដែល ទូលបង្គំសូមលើកឡើងអំពី អត្តចរិករបស់ ព្រះអធិរាជមួយចំនួន ដែល បុគ្គលិកលក្ខណៈទាំងនោះជាប្រភពឈានដល់ការវិនាសទឹកដី គឺមិនខុសពីអ្វីដែលទូលបង្គំបានលើកឡើើងនោះទេ ទូលបង្គំសូមពួកគេវិភាគមើល ហេតុការណ៍កាលជំនាន់នោះ និង សម្រាប់អ្នកសិក្សាវិភាគអំពីរឿងរ៉ាវក្នុងសម័យកាលនោះដោយយកចិត្តទុកដាក់។
It seems to me sufficient to take all those emperors who succeeded to the empire from Marcus the philosopher down to Maximinus; they were Marcus and his son Commodus, Pertinax, Julian, Severus and his son Antoninus Caracalla, Macrinus, Heliogabalus, Alexander, and Maximinus.
វាជាការគ្រប់គ្រាន់ សម្រាប់ទូលបង្គំជាខ្ញុំនិយាយអំពី ព្រះអធិរាជ នានា ដែលមានជោគជ័យ គឺចាប់តាំងពី រាជសម្តេច Marcus ដែលជា ទស្សនៈវិទូ រហូយដល់ ជំនាន់ លោក ម៉ាកស៊ីស Maximinus ដែលក្នុងនោះ មានដូចជា Marcus and his son Commodus, Pertinax, Julian, Severus and his son Antoninus Caracalla, Macrinus, Heliogabalus, Alexander, and Maximinus.
There is first to note that, whereas in other principalities the ambition of the nobles and the insolence of the people only have to be contended with, the Roman emperors had a third difficulty in having to put up with the cruelty and avarice of their soldiers, a matter so beset with difficulties that it was the ruin of many; for it was a hard thing to give satisfaction both to soldiers and people; because the people loved peace, and for this reason they loved the unaspiring prince, whilst the soldiers loved the warlike prince who was bold, cruel, and rapacious, which qualities they were quite willing he should exercise upon the people, so that they could get double pay and give vent to their own greed and cruelty. Hence it arose that those emperors were always overthrown who, either by birth or training, had no great authority, and most of them, especially those who came new to the principality, recognizing the difficulty of these two opposing humours, were inclined to give satisfaction to the soldiers, caring little about injuring the people. Which course was necessary, because, as princes cannot help being hated by someone, they ought, in the first place, to avoid being hated by every one, and when they cannot compass this, they ought to endeavour with the utmost diligence to avoid the hatred of the most powerful. Therefore, those emperors who through inexperience had need of special favour adhered more readily to the soldiers than to the people; a course which turned out advantageous to them or not, accordingly as the prince knew how to maintain authority over them.
ចំណុចដែលគួរចាប់អារម្មណ៍ដំបូងគេ គឺថា សម្តេច ដឹងរឿងឬយកចិត្តទុកដាក់តែ ០២ រឿង (១) គឺរឿងមហិច្ឆិតារបស់ ពួកអភិជន និង រឿង (២) ធ្វើឲ្យប្រជាជនសប្បាយចិត្ត តែសម្រាប់អធិរាជ រូមាំង គឺមាន ទី (៣) ទាហានរូមំាងមានចរិកកាចសាហាវឃោរឃៅ និង មានការបេះបោរ ចលាចល avarice ដែលនេះជាការលំបាកមួយដ៍សែនធ្ងន់ធ្ងរ ដោយសារពិបាកដោះស្រាយដើម្បីបំពេញចិត្ត ភាគីខាងកងទ័ព និងភាគីខាងប្រជារាស្រ្ត ព្រោះថា ប្រជារាស្រ្តគាត់ស្រលាញ់់ សន្តិភាព បើដូច្នេះ គឺប្រជាររាស្រ្តគាត់ស្រលាញ់ សម្តេច ដែលគ្មានហេតុផល (ស្រលាញ់ខុស unaspiring prince ) ខណៈដែល ជួរកងទ័ពគេស្រលាញ់សម្តេចចេះចម្បាំង/សម្តេចសឹក warlike prince ពោលគឺសម្តេច ដែលក្លាហាន ឃោរឃៅ និង រហ័សរហួន bold, cruel, and rapacious, ដែលគុណសម្បត្តិទាំងអស់នេះ សំខាន់ណាស់សម្រាប់សម្តេច ដើម្បីការពារប្រជាជនរបស់ព្រះអង្គ ដែលជាបន្ទុកត្រូវប្រជារាស្រ្តចំណាយទ្វេរដង ទៅឲ្យ ក្រុមលោភលន់ greed និង កាចឃោរឃៅ នេះឯង គឺក្នុងន័យនេះហើយ បានជាមាន រដ្ឋប្រហារទំលាក់គ្នាចុះឡើងៗ មានរដ្ឋាភិបាលខ្លះថ្មី ខ្លះជារដ្ឋាភិបាលចាស់ តែគ្មានមួយណារឹងមាំ ជាពិសេសរដ្ឋាភិបាល ដែលមានសម្តេចថ្មីតែម្តង ដែលត្រូវប្រឈមុខយ៉ាង វិលក្បុងដូចជាល្បែង បាយឡុកបាយឡ ឬ តួរកប្លែង humours ដែលសម្តេចត្រូវបំពេញចិត្ត កងទ័ពផង តែ នាំឲ្យមានការថ្នាំងថ្នាក់ពី សំណាក់ប្រជារាស្រ្តផងដែរ ។ ចំណុចនេះសំខាន់បំផុត ព្រោះសម្តេច មិនត្រូវមាន នណាម្នាក់ស្អប់សម្តេចឡើយ កិច្ចការដំបូងគឺ កុំឲ្យមាននណាម្នាក់ស្អប់សម្តេច បើមិនអាចធ្វើរឿងនេះបានទេ គឺវាទៅជា ប្រជារាស្រ្តស្អប់មនុស្សដែលមានអំណាចបំផុត បើបែបនេះ សម្តេចដែលគ្មានបទពិសោធន៍ ប្រាកដជា បំពេញចិត្តជួរកងទ័ព ជាជាង បំពេញចិត្តជួរប្រជារាស្រ្ត ឬ មួយផ្ទុយពីនេះវិញ ជា ជម្រើសល្អ គឺត្រូវចេះបត់បែនតាមកាលៈទេសៈដើម្បីរក្សាការពាររដ្ឋាភិបាលរបស់សម្តេច។
From these causes it arose that Marcus, Pertinax, and Alexander, being all men of modest life, lovers of justice, enemies to cruelty, humane, and benignant, came to a sad end except Marcus; he alone lived and died honoured, because he had succeeded to the throne by hereditary title, and owed nothing either to the soldiers or the people; and afterwards, being possessed of many virtues which made him respected, he always kept both orders in their places whilst he lived, and was neither hated nor despised.
ទាក់ទងដល់ មូលហេតុខាងលើនេះដែរ គឺមានច្រើនសម្តេច រាប់តាំងពីសម្តេច Marcus, Pertinax, and Alexander សុទ្ធតែជាសម្តេចដែលមានជីវភាពគ្រួសារបែប អភិជន ថ្លៃថ្នូរ ជាមនុស្សស្នេហារយុត្តិធម៍ ប្រឆាំងពួកខ្មាំងដែលកាចសាហាឃោរឃៅ ជាស្តេចមាន មនុស្សធម៍ក្នុងខ្លួន និងមានអត្តចរិកស្លូតបូត benignant ដែលសុទ្ធតែមាន លទ្ធផលអាណោចអាធម sad លើកលែងតែ សម្តេច Marcus មួយគត់ ដែល កើតមកក្នុងកិត្តិយស ស្លាប់ទៅវិញក្នុងកិត្តិយស ដោយសារតែសម្តេចឡើងគ្រងរាជសម្បត្តិជា សម្តេចតំណពង្ស hereditary ដែលមិនជំពាក់គុណ ទាំងភាគីកងទ័ព ទាំងភាគី ប្រជារាស្រ្ត ក្រោយមកទៀត សម្តេចបាន កសាងគុណធម៍ជាច្រើន ដែលគុណធម៍ទាំងនោះ នាំឲ្យមានការគោរពចំពោះសម្តេច សម្តេចរក្សាយ៉ាងខ្ជាប់ខ្ជួនជានិច្ចទាំង ០២ ប្រការនេះក្នុងទឹកដីរាជរដ្ឋរបស់ព្រះអង្គកាលព្រះអង្គនៅមានព្រះជន្ម គឺ ថាព្រះរាជា គ្មាននការស្អប់ ក៍គ្មានទាំងការ តិះដៀលលើព្រះអង្គ។
But Pertinax was created emperor against the wishes of the soldiers, who, being accustomed to live licentiously under Commodus, could not endure the honest life to which Pertinax wished to reduce them; thus, having given cause for hatred, to which hatred there was added contempt for his old age, he was overthrown at the very beginning of his administration. And here it should be noted that hatred is acquired as much by good works as by bad ones, therefore, as I said before, a prince wishing to keep his state is very often forced to do evil; for when that body is corrupt whom you think you have need of to maintain yourself--it may be either the people or the soldiers or the nobles--you have to submit to its humours and to gratify them, and then good works will do you harm.
តែសម្តេច Pertinax បង្កើតឡើងឋានៈជាព្រះអធិរាជ ដោយប្រឆាំងជាមួយគោលបំណងរបស់ កងទ័ព ដែលពួកកងទ័ពទាំងនេះ មានទម្លាប់រស់នៅ បែប ឡូយឆាយ licentiously ក្រោមការដឹកនាំរបស់ ព្រះអធិរាជ Commodus ពីដើមតមក ដែលពួកគេមិនអាចរស់នៅបែបជីវិតស្មោះត្រង់ endure the honest life តាមការទាមទាររបស់សម្តេច Pertinax បានឡើយ ដូច្នេះនេះជាមូលហេតុដែលនាំឲ្យមានការស្អប់ ដែលការស្អប់នេះ បន្តរក្លាយជាការមើលងាយថែមទៀត contempt រហូតដល់សម្តេចមានវ័យចំណាស់ សម្តេចត្រូវបានគេទំលាក់ចេញពីអំណាចតាំងពីដំបូងទីនៃការឡើងកាន់កិច្ចការរដ្ឋាភិបាល អ្វីដែលគេគួរកត់ចំណាំគឺថាការស្អប់ កើតមានមកដោយសារ អំពើរល្អៗរបស់សម្តេចផង និង អំពើរអាក្រក់ៗរបស់សម្តេចផងដែរ ដូច្នេះ បានជាទូលបង្គំទូលថ្វាយតាំងពីដំបូងទីថា ធ្វើជាសម្តេច ដើម្បីរក្សាព្រះរាជរដ្ឋឲ្យនៅគង់វង្ស ជាញឹកញាប់់ ត្រូវតែបំពេញកិច្ចការដោយបង្ខំ ដោយការធ្វើជាមនុស្សបិសាច/ មនុស្សអាក្រក់ evil ព្រោះពេលណាដែល ស្ថាបនមួយ ពុករលួយ តើពេលនោះសម្តេច ត្រូវការ អ្នកណាមកការពារអំណាច រដ្ឋាភិបាលសម្តេច-- វាអាចជា ស្ថាបនកងទ័ព អាចជា ស្ថាបនប្រជារាស្រ្ត អាចជាស្ថាបន អភិជន ដូច្នេះសម្តេចត្រូវតែប្រឈមមុខជាមួយ រឿង ដែលពួកគេក្រឡុកសភាពការណ៍ humours and to gratify ដែលជាចុងក្រោយ គឺថា អំពើរល្អរបស់សម្តេចបែរក្លាយជា កាំបិត ធ្វើឃាត សម្តេចទៅវិញ។
But let us come to Alexander, who was a man of such great goodness, that among the other praises which are accorded him is this, that in the fourteen years he held the empire no one was ever put to death by him unjudged; nevertheless, being considered effeminate and a man who allowed himself to be governed by his mother, he became despised, the army conspired against him, and murdered him.
តែវេលានេះ យើងចូលដល់រឿងសម្តេច Alexander ម្តងគឺជាព្រះមហាអធិរាជ ដែលមានគេសរសេើរជាខ្លាំង ដោយសារតែរយៈពេលគ្រងរាជ្យ ១៤ ឆ្នាំ គឺទ្រង់មិនដែលសម្លាប់នណាម្នាក់ដែលមិនបានកាត់ទោសត្រឹមត្រូវឡើយ ទោះជាបែបនេះក្តី ទ្រង់ត្រូវបានគេដឹងថា មានក្លិនក្រអូបចរិកដូចមនុស្សស្រី effeminate ហើយទ្រង់ថ្វាយខ្លួនឯងក្រោមការថែទាំអភិបាលកិច្ចពីព្រះមាតា ដូច្នេះ បានជាសម្តេច ទទួលបាននូវការ មើលងាយ ចំណែកកងទ័ពបេះបោរ ចងបក្សពួក ប្រឆាំងទ្រង់់ និងធ្វើឃាតលើទ្រង់។
Turning now to the opposite characters of Commodus, Severus, Antoninus Caracalla, and Maximinus, you will find them all cruel and rapacious-- men who, to satisfy their soldiers, did not hesitate to commit every kind of iniquity against the people; and all, except Severus, came to a bad end; but in Severus there was so much valour that, keeping the soldiers friendly, although the people were oppressed by him, he reigned successfully; for his valour made him so much admired in the sight of the soldiers and people that the latter were kept in a way astonished and awed and the former respectful and satisfied. And because the actions of this man, as a new prince, were great, I wish to show briefly that he knew well how to counterfeit the fox and the lion, which natures, as I said above, it is necessary for a prince to imitate.
ឥលូវនេះ យើងងាកទៅមើលអត្តចរិកខុសប្លែកពី សម្តេចនានាដូចជា សម្តេច Commodus, Severus, Antoninus Caracalla, and Maximinus គឺគេនឹងឃើញថា សម្តេចទាំងនេះជាមនុស្សកាចឃោរឃៅ និង ឆាប់ខឹងច្រឡោត rapacious-ជាមនុស្សដែលពេញចិត្តជាមួយ កងទាហានខ្លួនឯង គ្មានការញញើតញញើមក្នុងកិច្ចការ ទុច្ចរិក iniquity ដើម្បីប្រឆាំងជាមួយ ប្រជារាស្រ្តខ្លួនឯង គឺគ្រប់សម្តេចទាំងអស់ សុទ្ធតែអីចឹង នៅនាទីចុងក្រោយ ជួបរឿងអាក្រក់ អាណោចអាធម លើកលែងតែសម្តេច Severus ដែលទ្រង់មិនសូវជាក្លាហាន គ្រប់គ្រងទាហានដូចជា មិត្តសម្លាញ់ បើទោះជា ខាងភាគីប្រជារាស្រ្តធ្វើការគាបសង្កត់មកលើ សម្តេចយ៉ាងណាក្តី ក៍សម្តេចនៅតែ សោយរាជសម្បត្តិយ៉ាងជោគជ័យ ដោយសារតែទាំងខាង កងទ័ព និង ខាងប្រជារាស្រ្តសុទ្ធតែស្រលាញ់ មិនស្អប់សម្តេច សម្តេចទទួលបានការគោរព សរសើរស្ញប់ស្ញែងនិងការពេញចិត្តពេញថ្លឹម ពី គ្រប់ភាគី គឺដោយសារតែអំពើរ របស់ជននេះ ដែលជាសម្តេចថ្មី ជាសម្តេចដ៍មហាប្រពៃ ដែលទូលបង្គំសូមទូលជាសង្ខេបថាទ្រង់ចេះដឹងច្បាស់លាស់ណាស់ អំពីវិធីក្លែងក្្លាយ counterfeit គឺធ្វើដូចជា សត្វកញ្ជ្រោង និង សត្វតោ គឺដូចជាអ្វីដែលទូលបង្គំទូលថ្វាយពីខាងលើស្រាប់ ថានេះជា សារៈសំខាន់ដែលសម្តេចត្រូវតែមានចរិកលក្ខណៈបែបនេះ ។
Knowing the sloth of the Emperor Julian, he persuaded the army in Sclavonia, of which he was captain, that it would be right to go to Rome and avenge the death of Pertinax, who had been killed by the praetorian soldiers; and under this pretext, without appearing to aspire to the throne, he moved the army on Rome, and reached Italy before it was known that he had started. On his arrival at Rome, the Senate, through fear, elected him emperor and killed Julian. After this there remained for Severus, who wished to make himself master of the whole empire, two difficulties; one in Asia, where Niger, head of the Asiatic army, had caused himself to be proclaimed emperor; the other in the west where Albinus was, who also aspired to the throne. And as he considered it dangerous to declare himself hostile to both, he decided to attack Niger and to deceive Albinus. To the latter he wrote that, being elected emperor by the Senate, he was willing to share that dignity with him and sent him the title of Caesar; and, moreover, that the Senate had made Albinus his colleague; which things were accepted by Albinus as true. But after Severus had conquered and killed Niger, and settled oriental affairs, he returned to Rome and complained to the Senate that Albinus, little recognizing the benefits that he had received from him, had by treachery sought to murder him, and for this ingratitude he was compelled to punish him. Afterwards he sought him out in France, and took from him his government and life. He who will, therefore, carefully examine the actions of this man will find him a most valiant lion and a most cunning fox; he will find him feared and respected by every one, and not hated by the army; and it need not be wondered at that he, a new man, was able to hold the empire so well, because his supreme renown always protected him from that hatred which the people might have conceived against him for his violence.
.jpg)
យើងបានដឹងពីការខ្ជិលច្រអូសនៃព្រះអធិរាជ the sloth of the Emperor Julian សម្តេចបានធ្វើការបញ្ចុះបញ្ជូលកងទ័ពនៃប្រទេស Sclavonia ដែលទ្រង់គឺជា មេបញ្ជាការទ័ព ដើម្បីនាំទ័ពទៅកាន់ប្រទេស Rome និងដើម្បីជាការសងសឹកចំពោះមរណភាពនៃសម្តេច Pertinax ដែលត្រូវ ពួកយោធាចារ្យ/ កងរក្សាព្រះអង្គ សម្លាប់ ដោយឈលើមូលដ្ឋាននេះ សម្្តេចគ្មានចិត្តចង់ឡើងសោយរាជ្យឡើយ សម្តេចដឹកនាំទ័ពចេញទៅប្រទេស Rome និងបានទៅដល់ប្រទេស អ៊ីតាលី Italy គឺដោយគ្មានអ្នកណាដឹងជាមុនសោះថា សម្តេចេញទៅ តាំងពីពេលណា ពេលទៅដល់ក្រុង Rome រដ្ឋសភា មានការភ័យខ្លាច ក៍ទទួលស្តេចឡើងធ្វើជា អធិរាជ និង បានធ្វើគត់សម្តេច Julian ។ បន្ទាប់ពីរឿងនេះកន្លងទៅបានមួយរយៈ លេចចេញរឿង សម្តេច Severus ដែលចង់ឡើងធ្វើជា មេដឹកនាំកំពូល Master នៃអាណាចក្រទាំងមូល នាំបង្ករជាការ លំបាក ០២ យ៉ាង គឺ ទី ១ នៅតំបន់ អាស៊ី ដែលមាន សម្តេច Niger ធ្វើជាប្រមុខកងទ័ព Asiatic ក៍បានប្រកាសតាំងខ្លួនឯងថាជា អធិរាជផងដែរ ចំណែករឿងការលំបាកទី ២ គឺ នៅភាគខាងលិច ដែលមានសម្តេច Albinus ក៍ប្រាថ្នាចង់បានឡើងគ្រងរាជសម្បត្តិដែរ ដូច្នេះ សម្តេចឆ្វេងយល់ថា ពិតជាមានគ្រោះថ្នាក់ណាស់ បើក្លាយជាចំណាប់ខ្មាំងនៃ ភាគី ទាំង ០២ នេះ ដូច្នេះ សម្តេចសម្រចចិត្តវាយប្រហារប្រទេស Niger និង បោកបញ្ឆោត Albinus។ សម្រាប់ជាមួយភាគី សម្តេច Albinus គឺសម្តេចបានសរសេរជាលិខិតទូលថា សម្តេចត្រូវបានគេជ្រើសរើសឡើងធ្វើជា អធីរាជ ដោយ សភាជាតិ Senate និងថា សម្តេចមានបំណងចែករំលែកសេចក្តីថ្លៃថ្នូរ dignity និង ចង់ប្រទានថាជាសម្តេច Caesar រឿងមួយទៀត រដ្ឋភាព Senate សម្រេចថា Albinus ធ្វើជាសម្ព័ន្ធមិត្ត ដែលសម្តេច Albinus ទ្រង់គិតថា នេះជារឿងពិតសច្ចៈ។ តែក្រោយពី សង្រ្គាមបានឈ្នះ គ្រប់គ្រងលើប្រទេស Severus និង សម្លាប់ស្តេច Niger រួចរាល់ សម្តេចក៍រៀបចំ កិច្ចការ នៅទិសខាង លិចម្តង សម្តេចត្រលប់មកកាន់ ក្រុង Rome រួចធ្វើការស្តីបន្ទោសរដ្ឋភា ថា សម្តេច Albinus មានឋានៈនេះ គឺដោយសារទ្រង់សោះ បែរជាមាន ចេតនាចង់ធ្វើឃាតទ្រង់ទៅវិញ នេះជាទង្វើក្បត់ជាតិ ដែលត្រូវតែ ផ្តន្ទាទោសជាចាំបាច់ ។ក្រោយមក សម្តេចរកឃើញជននេះ Albinus នៅប្រទេសបារាំង ក៍ធ្វើការចាប់ខ្លន រឹបអូសយករដ្ឋាភិបាល និង បានធ្វើឃាតស្តេច Albinus។ ដូច្នេះ សម្តេចអង្គណាមានបំណង រៀនសូត្រតាមអាច តាមឃ្លាំមើលព្រះរាជសកម្មភាពរបស់ព្រះអង្គ នឹងបានដឹងថា សម្តេចគឺជា សត្វតោ ដ៍ក្លាហាន និងជាសត្វកញ្ជ្រងដ៍មានលិ្បចកល cunning fox គេនឹងដឹងថា សម្តេចជាមនុស្សគួរឲ្យខ្លាច និងគួរគោរពដោយមនុស្សគ្រប់គ្នា និងគ្មានកងទ័ពណាស្អប់សម្តេចឡើយ យើងទាំងអស់គ្នា គ្មានការងឿងឆ្ងល់អ្វីទេ ថា គាត់ជាសម្តេចថ្មីថ្មោង ដែលមានសមត្ថភាពដឹកនាំគ្រប់គ្រងបញ្ជារដ្ឋមួយទាំងមូលបានយ៉ាងរលូន គឺដោយសារតែភាពល្បីឈ្មោះរបស់សម្តេច renown នៅតាមការពារសម្តេច មិនឲ្យប្រជាជនស្អប់សម្តេច ដែលប្រជាជនទាំងនេះ អាចនឹងមានកំនិតស្អប់រឿងដែលទ្រង់ប្រើអំពើហឹង្សារនានា។
But his son Antoninus was a most eminent man, and had very excellent qualities, which made him admirable in the sight of the people and acceptable to the soldiers, for he was a warlike man, most enduring of fatigue, a despiser of all delicate food and other luxuries, which caused him to be beloved by the armies. Nevertheless, his ferocity and cruelties were so great and so unheard of that, after endless single murders, he killed a large number of the people of Rome and all those of Alexandria. He became hated by the whole world, and also feared by those he had around him, to such an extent that he was murdered in the midst of his army by a centurion. And here it must be noted that such- like deaths, which are deliberately inflicted with a resolved and desperate courage, cannot be avoided by princes, because any one who does not fear to die can inflict them; but a prince may fear them the less because they are very rare; he has only to be careful not to do any grave injury to those whom he employs or has around him in the service of the state. Antoninus had not taken this care, but had contumeliously killed a brother of that centurion, whom also he daily threatened, yet retained in his bodyguard; which, as it turned out, was a rash thing to do, and proved the emperor’s ruin.
ចំណែកព្រះបុត្រា Antoninus ក៍មានក៍មានភាពល្បីល្បាញ លេចធ្លោផងដែរ eminent ព្រមទាំងមានគុណសម្បត្តិដ៍អស្ចារ្យ qualities ដែលនាំឲ្យមានការសរសើរទ្រង់ជាពិសេសពីសំណាក់ប្រជាជន នឹងការដែល ខាងកងទ័ព អាចទទួលយកបាននៅវីរភាពរបស់សម្តេច ដោយសារសម្តេច គឺជាស្តេចសឹក warlike man តស៊ូទ្រាំទ្ររាល់ការលំបាកសព្វយ៉ាង សោយអាហារអ្វីក៍ឆ្ងាយ/ មិនរើសអាហារ មិនចូលចិត្តភាពហ៊ីហារ luxuries ទាំងអស់នេះ នាំឲ្យទាហានស្រលាញ់សម្តេច។ ទោះជាយ៉ាងនេះក្តី ភាពសាហា និង ឃោរឃៅ ferocity and cruelties មានវិសាលភាពធំធេងណាស់ គ្រាន់តែថាគេមិនបានដឹងឮប៉ុណ្ណោះ។ ក្រោយពីការសម្លាប់មនុស្សម្នាក់ៗដ៍រាប់មិនអស់ សម្តេចនៅបានសម្រាប់មនុស្សជាហ្វូងៗនៅប្រទេស Rome និងប្រជាជននៃសម្តេច Alexandria។ សម្តេចត្រូវបានគេស្អប់ពេញសកលលោក និង មនុស្សនៅជុំវិញខ្លួនសម្តេច សុទ្ធតែខ្លាចសម្តេចគ្រប់ៗគ្នា គឺ ក្នុងន័យនេះ សម្តេចត្រូវបាន មេទ័ពម្នាក់ centurion របស់សម្តេច ធ្វើឃាតទ្រង់ នៅចំណោមកងទ័ពរាប់សិបនាក់ ចំណុចនេះដែលយើងត្រូវចាប់អារម្មណ៍ -សម្លាប់គេ គេសម្លាប់វិញ like deaths ខ្លាំងខាងអី ស្លាប់ ខាងហ្នឹងវិញ deliberately inflicted with a resolved and desperate courage យើងក្លាហានប៉ុណ្ណឹង មានគេក្លាហានជាងយើងទៅទៀត ដែលចំនុចនេះ គ្មានសម្តេចណាមួយអាចគេចផុតឡើយ ពីព្រោះមនុស្សម្នាក់ដែលមិនខ្លាចស្លាប់ គឺគាត់អាចធ្វើបាបទៅលើមនុស្សច្រើនបាន តែសម្តេច មិនគួរខ្លាចមនុស្សច្រើនទាំងនេះទេ ត្រូវខ្លាចមនុស្សតិចវិញ ព្រោះតែវា កម្រមានមនុស្ស ក្លាហាន បែបនេះណាស់ សម្តេចគ្រាន់តែត្រូវយកចិត្តទុកដាក់ទៅលើមនុស្សដែលសម្តេចប្រើប្រាស់ កុំឲ្យគេមានការឈីចាប់រងគ្រោះ ពេលពួកគេបំពេញការងារជូនរាជការសម្តេច។ សម្តេច Antoninus មិនបានយកចិត្តទុកដាក់ចំណុចនេះទេ ដូច្នេះបានជា ទ្រង់ ទៅធ្វើឃាត បងប្រុសរបស់ មេទ័ពម្នាក់នោះ ដែលមុនសម្លាប់គឺ ទ្រង់គំរាម គំរាមកំហែង គាត់រាល់ថ្ងៃ ដោយគ្មានខ្វល់ថា ទាហាននោះ គឺជាកងអង្គរក្សរបស់ទ្រង់ដែរសោះ ដូច្នេះ បានជាពួកគេងើបឡើងបេះបោរប្រឆាំងតបវិញ ហើយតំណែង អធិរាជ ត្រូវបានបំផ្លាញអស់។
But let us come to Commodus, to whom it should have been very easy to hold the empire, for, being the son of Marcus, he had inherited it, and he had only to follow in the footsteps of his father to please his people and soldiers; but, being by nature cruel and brutal, he gave himself up to amusing the soldiers and corrupting them, so that he might indulge his rapacity upon the people; on the other hand, not maintaining his dignity, often descending to the theatre to compete with gladiators, and doing other vile things, little worthy of the imperial majesty, he fell into contempt with the soldiers, and being hated by one party and despised by the other, he was conspired against and was killed.
គ្រានេះ យើងងាកទៅមើលព្រះអធិរាជ Commodus ដែលទ្រង់ឡើងតំណែង កាន់កាប់អាណាចក្រទាំងមួលដោយងាយស្រួលក្រៃលែង ដោយសារ ទ្រង់ គឺជាព្រះបុត្រារបស់សម្តេច Marcus ហើយព្រះបុត្រាគឺទទួលមេរកត inherited ដោយសម្តេចគ្រាន់តែតាមដានឃើងព្រះបិតាយកចិត្តបំពេញចិត្តប្រជាពលរដ្ឋ និង កងទ័ព ប៉ុណ្ណោះទៅវាគ្រប់គ្រាន់ណាស់ទៅហើយ តែបែ ជាទ្រង់មានសន្តានចិត្ត កាចសហាវ ឃោឃៅរ និង ចេះធ្វើឲ្យពួកកងទ័ពសប្បាយចិត្ត បើកដៃឲ្យកងទ័ពពុករលួយ ដូច្នេះទ្រង់អាចគ្រប់គ្រងប្រជាជនបានយ៉ាងឆាប់រហ័ស មួយវិញទៀត សម្តេច នេះពូកែ ខាងមិនសូវបង្ហាញចរិកថ្លៃថ្នូ តែចូលចិត្តចូល សៃវៀនប្រយុទ្ធល្បែងកាប់ដាវ ចូលចិត្តធ្វើរឿងអាក្រក់ៗ មិនបង្ហាញចរិកជាស្តេច ដូច្នេះនាំឲ្យកងទ័ពស្រលាញ់ព្រះអង្គ តែ ភាគីម្ខាងទៀតស្អប់ទ្រង់ តិះដៀលទ្រង់ ដូច្នេះបានជាគេគៀងគរ រៀបចំបក្សពួក ឃុបឃិតគ្នាក្បត់ទ្រង់ និង សម្លាប់ទ្រង់។
It remains to discuss the character of Maximinus. He was a very warlike man, and the armies, being disgusted with the effeminacy of Alexander, of whom I have already spoken, killed him and elected Maximinus to the throne. This he did not possess for long, for two things made him hated and despised; the one, his having kept sheep in Thrace, which brought him into contempt (it being well known to all, and considered a great indignity by every one), and the other, his having at the accession to his dominions deferred going to Rome and taking possession of the imperial seat; he had also gained a reputation for the utmost ferocity by having, through his prefects in Rome and elsewhere in the empire, practised many cruelties, so that the whole world was moved to anger at the meanness of his birth and to fear at his barbarity. First Africa rebelled, then the Senate with all the people of Rome, and all Italy conspired against him, to which may be added his own army; this latter, besieging Aquileia and meeting with difficulties in taking it, were disgusted with his cruelties, and fearing him less when they found so many against him, murdered him.
ជាបន្តចូលដល់ការអត្ថាធិប្បាយអំពី សម្តេច Maximinus ទ្រង់គឺជាស្តេចសឹកដ៍ចំណាន និងជាកំពូលមនុស្សក្នុងជួរកងទ៏ព គាត់ត្រូវបានមហាជនខ្ទើមរអើម ជាមួយចរិកដូចមនុស្សស្រីរបស់សម្តេច Alexander ដែរដូចដែលទូបង្គំបានបកស្រាយរួចមកហើយ គឺបន្ទាប់ពីគេសម្លាប់ទ្រង់ទៅ គេលើកសម្តេច Maximinus ឡើងជំនួសដើម្បីស្នងរាជសម្បត្តិ។ រាជសម្បត្តិនេះ មិនបានរយៈពេលយូរទេ ដោយសារមាន កត្តា ០២ យ៉ាងជាចម្បង ដែលនាំឲ្យមានការស្អប់ និង ការមើលងាយ គឺ ទី១ ដោយសារសម្តេច មានប្រវត្តិជាអ្នកឃ្វាលចៀម នៅ sheep in Thrace ដោយសារបែបនេះ នាំឲ្យគេមើលងាយ (រឿងនេះគេដឹងឮគ្រប់គ្នា និងជារឿងដែលគ្រប់គ្នាគេមើលងាយ indignity) ចំណែករឿងទី ២ គឺ ការដែលទ្រង់ត្រូវបានគេពន្យាពេលឲ្យឡើងសោយរាជនៅ ប្រទេស Rome និងការប្រកួតប្រជែងដណ្តើមអាសនៈជា ព្រះរាជា imperial seat សម្តេច នៅមានកេរ្តិឈ្មោះអាស្រូវ រឿងកាចសាហាវ ឃោរឃៅ កាលនៅកាន់ការងារជា អភិបាលក្រុង Rome ព្រមទាំងរឿងអាស្រូវនានាក្នុងព្រះរាជាណាចក្រទាំងមូល ដែលទ្រង់បាន សាបព្រោះអំពើ យង់ឃ្នង ព្រៃផ្សៃគ្រប់ទីកន្លែង ពោលគឺទូទាំងសកលលោកសុទ្ធតែមានកំហឹងជាមួយ សម្តេច សូម្បីក្មេងទើបកើត ក៍ខ្លាចទ្រង់ដែរ ដោយសារតែភាពព្រៃផ្សៃរបស់ ទ្រង់នេះឯង barbarity ជាដំបូង គឺ ចលនាឧទ្ធាមនៅទ្វីបអាហ្រិក Africa បន្ទាប់គឺការប្រឆាំងនៅ រដ្ឋសភា រួមជាមួយប្រជាជននៃប្រទេស Rome និងប្រជាជនទូទាំងប្រទេស អ៊ីតាលីសុទ្ធតែប្រឆាំងជាមួយសម្តេច ថែមពីលើនេះ គឺ កងទ័ពរបស់ព្រះអង្គផ្ទាល់ដែលប្រឆាំងជាមួយសម្តេច ដែលពួកកងទ័ពនេះឯងធ្វើការឡោមព័ទ្ធនៅ besieging នៅប្រទេស Aquileia ដោយការមិនអាចវាយយកបាន ប្រទេស Aquileia នេះ នាំឲ្យកើតចេញជាអំពើរឃោរឃព្រៃផ្សៃ នាំឲ្យពួកទាហានលែងសូវខ្លាចសម្តេច ដោយសារពួកយោធាមានគ្នាច្រើនជាងលើសលប់ ដូច្នេះ ពួកគេធ្វើឃាតសម្តេច Maximinus ចោលទៅ។
I do not wish to discuss Heliogabalus, Macrinus, or Julian, who, being thoroughly contemptible, were quickly wiped out; but I will bring this discourse to a conclusion by saying that princes in our times have this difficulty of giving inordinate satisfaction to their soldiers in a far less degree, because, notwithstanding one has to give them some indulgence, that is soon done; none of these princes have armies that are veterans in the governance and administration of provinces, as were the armies of the Roman Empire; and whereas it was then more necessary to give satisfaction to the soldiers than to the people, it is now more necessary to all princes, except the Turk and the Soldan, to satisfy the people rather the soldiers, because the people are the more powerful.
ទូលបង្គំមិនចង់ពិភាក្សាវែកញែករឿងសម្តេច Heliogabalus, Macrinus, or Julian ដែលសុទ្ធសឹងជាសម្តេចរងការមើលងាយជាខ្លាំង និងរងនូវការ កំទេចយ៉ាងតក់ក្រហល់ តែដែលទួលបង្គំ សុំធ្វើការសង្ខេបជាខ្លីថា លើករឿងនេះមក ដោយសារតែសម័យយើងនេះ សម្តេចជួបប្រឈមជាមួយការលំបាកដូចជាសម្តេចខាងលើដែរ ក្នុងការតាមផ្គាប់ចិត្តដ៍មិនទៀតទាត់ ម្តងថាអីចេះ ម្តងថាអីចុះ របស់ ពួកកងទ័ព តែទោះជាបែបនេះក្តី ក៍សម្តេចត្រូវតែបណ្តោយខ្លួន តាមកងទ័ពខ្លះៗដែរ ព្រោះការដោះស្រាយបញ្ហាបានភ្លាមៗបែបនេះជាប្រការល្អ ព្រោះចំណោមសម្តេចទាំង ៣ អង្គខាងលើ គ្ានសម្តេចអង្គណាដែលមាន កងទ័ព ជាអតីតបំរើ រដ្ឋាភិបាលចាស់ឡើយ veterans រួមទាំងក្នុងរដ្ឋបាលថា្នក់ខេត្តផង ដូចជាកងទ័ពនៅក្នុងចក្រភពរូម៉ងទេ Roman Empire បើដូច្នេះ ករណីនេះ ទាមទារសម្តេចបំពេញចិត្តដល់ ពួកកងទ័ព ជាជាងបំពេញចិត្តដល់ ប្រជារាស្រ្ត គឺខណៈស្ថានការណ៍ បែបនេះ មានសារសំខាន់ណាស់ សម្រាប់គ្រប់សម្តេចទាំងអស់ លើកលែងតែសម្តេច Turk និងសម្តេច the Soldan ចេញដែលពួកទ្រង់យក ចិត្ត ប្រជារាស្រ្ត ជាជាងយកចិត្ត ពួកកងទ័ព ក៍ព្រោះថា ប្រជាជនមាន ឥទ្ធិពលខ្លាំងជាង។
From the above I have excepted the Turk, who always keeps round him twelve thousand infantry and fifteen thousand cavalry on which depend the security and strength of the kingdom, and it is necessary that, putting aside every consideration for the people, he should keep them his friends. The kingdom of the Soldan is similar; being entirely in the hands of soldiers, it follows again that, without regard to the people, he must keep them his friends. But you must note that the state of the Soldan is unlike all other principalities, for the reason that it is like the Christian pontificate, which cannot be called either an hereditary or a newly formed principality; because the sons of the old prince are not the heirs, but he who is elected to that position by those who have authority, and the sons remain only noblemen. And this being an ancient custom, it cannot be called a new principality, because there are none of those difficulties in it that are met with in new ones; for although the prince is new, the constitution of the state is old, and it is framed so as to receive him as if he were its hereditary lord.
ទាក់ទងដល់ន័យខាងលើ ដែលទូលបង្គំទូលថា លើកលែងតែសម្តេច Turk ព្រោះសម្តេចមាន កងទ័ពថ្មើរជាង ១២,០០០ នាក់ និងកងទ៏ពសេះ ១៥,០០០ នាក់ នៅជុំវិញព្រះអង្គសម្រាប់ថែរក្សាសន្តិសុខ និង ពង្រឹងប្រៀបខ្លាំងការពារអាណាចក្រ គឺក្នុងន័យនេះ បានជាសម្តេច ទុកកងទ័ពនៅម្ខាងសិន ទ្រង់ងាកមកយកចិត្តប្រជាជន ដោយចាត់ទុកប្រជាជនគឺជាមិត្តភ័ក្រ។ សម្រាប់ព្រះរាជាណាចក្រ Soldan ក៍ស្រដៀងគ្នានេះដែរ គឺ ទាហានក្តោបក្តាប់ក្នុណងដៃទាំងអស់ នូវកិច្ចការក្នុងព្រះរាជាណាចក្រ ដួច្នេះគ្មានជំរើសទេ ត្រូវតែបណ្តោយតាមដំណើរ ព្រះអង្គមិនយកចិត្តប្រជាជនឡើយ ព្រះអង្គចាត់ទុកកងទ័ពដូចជាមិត្តសំលាញ់ តែករណិនេះ សម្តេចគួរមានការចាប់អារម្មណ៍ថា រដ្ឋ Soldan មានបណ្តា សម្តេច ខុសប្លែកមិនដូច សម្តេចផ្សេងៗទេ ត្រង់ថា សម្តេចរដ្ឋ ទួរគី គឺជា សម្តេចសង្ឈសាសនាគ្រឹស្ត Christian pontificate ដែលគេមិនអាច ចាត់ទុកថាជា សម្តេចតណពង្ស hereditary ឬ ហៅថា សម្តេចថ្មី ក៍មិនអាចឡើយ ព្រោះព្រះបុត្រានៃអតីសម្តេចចាស់នោះ មិនបានស្នងមរតកពីព្រះបិតាទេ heirs តែដែលឡើងកាន់តំណែងនេះ គឺខាងរដ្ឋាភិបាល authority ជាអ្នកជ្រើសរើស ចំណែកព្រះបុត្រាផ្សេងៗគឺនៅតែរក្សា វណ្ណៈអភិជន noblemen។ ទាំងនេះជា ទំនៀមទំលាប់ពីបុរាណ ដែលគេមិនចាត់ទុកឬហៅថាជា សម្តេចថ្មី new principality ដោយសារគ្មាន ការលំបាកសម្រាប់សម្តេចថ្មី ដូច្នេះគេហៅ សម្តេចកើតថ្មី ប្រទេសនោះមានរដ្ឋធម្មនុញ្ញចាស់ ដែលក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញគេចែងថា ការទទួលយកទ្រង់ គឺមកពី ទ្រង់ ជា ម្ចាស់តំណពង្ស hereditary lord ឬជា ខ្សែលោហិតស្តេច ។
But returning to the subject of our discourse, I say that whoever will consider it will acknowledge that either hatred or contempt has been fatal to the above-named emperors, and it will be recognized also how it happened that, a number of them acting in one way and a number in another, only one in each way came to a happy end and the rest to unhappy ones. Because it would have been useless and dangerous for Pertinax and Alexander, being new princes, to imitate Marcus, who was heir to the principality; and likewise it would have been utterly destructive to Caracalla, Commodus, and Maximinus to have imitated Severus, they not having sufficient valour to enable them to tread in his footsteps. Therefore a prince, new to the principality, cannot imitate the actions of Marcus, nor, again, is it necessary to follow those of Severus, but he ought to take from Severus those parts which are necessary to found his state, and from Marcus those which are proper and glorious to keep a state that may already be stable and firm.
ទូលបង្គំសូមព្រះសម្តេចងាកត្រឡប់ទៅប្រធានបទខាងលើវិញ ដែលទូលបង្គំទូលថ្វាយថា សម្តេចអង្គណាក៍ដោយ ដែលរងនូវ ការស្អប់ ឬ ការមើលងាយ នោះ អធិរាជទាំងអម្បាលមាណនឹងវិនាសខ្ចត់ខ្ចាយ ហើយសម្រាប់អ្នកដែលសិក្សាវិភាគរឿងនេះ គេនឹងរកឃើញដូចជាខ្ញុំម្ចាស់ទូលថ្វាយអីចឹងដែរ សម្តេចមួយចំនួន ដើរតាមផ្លូវមួយ សម្តេចមួយចំនួនទៀត ដើរតាមវផ្លូវមួយផ្សេងទៀត តែមានតែ ផ្លូវ ១ ប៉ុណ្ណោះ ដែលទទួលបានលទ្ធផលប្រពៃជាទីគាប់ចិត្ត ចំណែកផ្លូវដ៍ទៃៗទៀត មិននាំដល់ការ រីករាយឡើយ។ ដោយសារតែផ្លូវដែលពួកគេដើរជាផ្លូវគ្មានប្រយោជន៍ មិនបានការ គឺផ្លូវនោះនាំគ្រោះថ្នាក់ដូចជាសម្តេច Pertinax and Alexander អីចឹងដែរ គឺដែលក្លាយជា សម្តេចថ្មី រួចធ្វើតម្រាប់តាម imitate សម្តេច Marcus ដែលសម្តេចអង្គនេះ ទទួលមរតក heir ពីសម្តេចតំណងពង្សត្រកូល ដូចគ្នានេះដែរ សម្តេចទាំង ៣ អង្គ គឺ Caracalla, Commodus, and Maximinus សុទ្ធតែត្រូវគេកំទេចចោលវិនាសអន្តរាយ គឺដោយសារការយកលំនាំ យកតម្រាប់តាម សម្តេច Severus ដែលសម្តេចទាំង ៣ អង្គ គ្មានភាពក្លាហន valour សមល្មមដើរតាមលំនាំដានជើងចាស់គេទេ ដូច្នេះ បានជាសម្តេចឡើងថ្មី គឺដាច់ខាត មិនអាចយលំនាំគំរូរបស់សម្តេច Marcus ក៍មិនអាចយក តាមគំរូ សម្តេចណាផ្សេងដែរ តែដែលចាំបាច់ គឺយកគំរូតាមសម្តេច Severus តែគឺស្រង់យកតែចំណុចខ្លះៗដែលចាំបាច់សម្រាប់ឈានទៅការបង្កើត រដ្ឋ បើជា ដើរតាមសម្តេច Marcus គឺសម្រាប់ការ រក្សា និង កសាងរដ្ឋឲ្យរុងរឿងដែលថា នោះជារដ្ឋចាស់ មានស្ថេរភាពជាស្រេច និង មានការឯកភាពជាតិរួចជាស្រេចទៅហើយ ៕
